Didem (30): 'Ik moest vertalen dat mijn broer zelfmoord had gepleegd'

Hoe vertaal je het woord ‘gecondoleerd’ aan je moeder, nadat je te horen krijgt dat je broer zelfmoord heeft gepleegd? En hoe vertel jij aan je vader dat hij kanker heeft? Dit zijn enkele van de verschrikkelijke situaties waarin Spot On-volgers voor hun ouders moesten tolken.

Shagha (33): “Ik wist niet hoe ik aan mijn vader moest vertellen dat hij kanker heeft.”

Shagha was 15 jaar toen zij en haar familie uit Iran naar Nederland vluchtten. “Vanaf het moment dat we waren gevlucht, begon mijn rol als tolk voor de familie.” Shagha is de oudste dochter van het gezin en voelt zich verantwoordelijk om haar ouders te helpen.

“Ik sprak niet zo goed Engels en verstond geen woord Nederlands toen we net naar Nederland kwamen”, legt Shagha uit. “In het begin kregen we wel een tolk voor belangrijke afspraken, maar daarna nam de toestroom van vluchtelingen toe, en werden er minder tolken ingezet. Het eerste wat ik deed, was een woordenboek aanschaffen om te kunnen communiceren. En bij iedere afspraak die mijn ouders vervolgens hadden, ging ik mee mét m’n woordenboek.”

Shagha nam het woordenboek overal mee naartoe: de supermarkt, tijdens afspraken, naar school en in de bus. “Ik kreeg een angstig gevoel als ik ‘m niet bij me had en vond het een eng idee om ergens te lopen en dat iemand mij iets zou vragen, of dat ik zelf iets nodig zou hebben.”

‘Ik werd ook weleens uitgelachen door docenten, als ik een woord per ongeluk verkeerd uitsprak’

Shagha leerde elke dag vijftig Nederlandse woorden uit haar woordenboek. Ze keek tekenfilms en had een mobiele radio waar ze de hele dag naar luisterde om de taal beter te begrijpen. “Ik gebruikte mijn woordenboek ook op school. Soms duurde het uren voordat ik de stof begreep, daarna kon ik pas aan mijn opdrachten beginnen. Ik werd ook weleens uitgelachen door docenten, als ik een woord per ongeluk verkeerd uitsprak. Daardoor heb ik ook wel het gevoel dat ik nergens bij hoorde.”

In 2016 moest Shagha’s vader voor onderzoek naar het ziekenhuis. Na meerdere onderzoeken bleek hij kanker te hebben. Shagha kreeg dit nieuws telefonisch te horen en moest het zelf aan haar vader vertellen. “Ik wist niet hoe ik mijn vader moest vertellen dat hij kanker had, dus ik heb het eerst met mijn moeder gedeeld. Ik belde haar op en we hebben urenlang aan de telefoon gezeten en samen gehuild.”

Een paar dagen later is ze naar het huis van haar ouders gegaan en heeft ze het ook persoonlijk aan haar vader verteld. “Het was ongemakkelijk en zwaar om dit hardop te moeten vertellen. Degene van wie ik zoveel hou, moest ik nu vertellen dat hij ziek was. Toen ik het vertelde, moest ik zelf huilen, maar hij bleef rustig en hield zich sterk voor mij.” Sindsdien gaat Shagha altijd mee naar de dokter. “Ik hou al zijn administratie bij en ga mee naar alle afspraken. Als ik er niet fysiek bij kan zijn, ben ik er telefonisch bij om te tolken.”

‘Ik heb het idee dat ik mijn jeugd heb overgeslagen'

Doordat Shagha sinds haar jeugd moest tolken en daarmee veel verantwoordelijkheid kreeg, heeft ze het gevoel dat ze sneller volwassen is geworden. “We hadden geen andere mensen in onze omgeving die ons konden helpen. Ik heb het gevoel dat ik mijn jeugd heb overgeslagen, maar het was de enige manier om vooruit te komen. Ik had geen keus."

Tolken voor anderen

Tot op de dag van vandaag houdt Shagha zich nog steeds bezig met tolken. Ze is apotheker in het ziekenhuis en wordt daar regelmatig gevraagd om te helpen met vertalen. Sinds de afschaffing van de tolkenvergoeding in de zorg in 2012, is de inzet van een tolk niet vanzelfsprekend. Volgens toenmalig minister Edith Schippers zijn patiënten zijn zelf verantwoordelijk voor het beheersen van de Nederlandse taal. Dus vrijwillige tolken zoals Shagha zijn harder nodig dan ooit.

Shagha helpt ook verschillende families in het AZC. “Ik moest laatst telfonisch vertalen voor een zwangere dame. En ik help ook andere kennissen met het invullen van formulieren of het schrijven van brieven naar de IND. Ik help graag omdat ik weet hoe het voelt als je geen steun krijgt.”

DIDEM (30): “Ik moest aan mijn moeder uitleggen wat ‘gecondoleerd’ betekent.”

Spot On-volger Didem neemt sinds haar 14e de rol van tolk op zich voor haar gezin. Ze vertaalt in verschillende situaties voor haar ouders. Of het nu gaat om kleine dingen die in het huis geregeld moeten worden, administratiewerk of schoolzaken. Zij is het aanspreekpunt van de familie.

Het zwaarste moment om te tolken was voor Didem toen haar 18-jarige broer in 2007 zelfmoord pleegde. “Mijn broer was niet thuisgekomen en we hadden een melding gemaakt bij de politie. De volgende dag stond een rechercheur voor onze deur. Ik deed de deur open en hij vroeg of hij naar binnen mocht komen om met mijn ouders te spreken.”

De rechercheur ging zitten en vroeg hoe oud Didem was, waarop ze antwoordde dat ze 13 jaar was. “Hij vond het niet handig dat ik bij het gesprek was en vroeg of ik naar boven wilde gaan. Ik zei dat ik dat niet wilde. De rechercheur gaf mijn moeder een hand en zei ‘gecondoleerd’.” Didem vroeg aan de rechercheur wat hij precies bedoelde. “En hij liet toen een foto van mijn broer zien die niet meer leefde. Ik moest aan mijn moeder uitleggen wat er was gebeurd en wat ‘gecondoleerd’ betekent.”

Op het moment dat Didem het nieuws deelde met haar moeder, viel haar moeder flauw. Haar vader was op dat moment niet thuis. Toen Didem hem belde, kwam hij direct naar huis en barstte hij in tranen uit.

‘Er was niemand die mij kon ondersteunen, ik was zelf ook nog een kind van 13’

Didem's broer maakte op zijn 18e een einde aan zijn leven door voor de trein te springen. “We hadden nooit iets aan hem gemerkt en konden het niet geloven, totdat de recherche de foto liet zien." Voor Didem was het heel zwaar om te vertalen dat haar broer er niet meer was. “Er was niemand die mij kon ondersteunen, ik was zelf ook nog een kind van 13.” De periode erna bleef heel moeilijk. Didem moest veel regelen voor de begrafenis van haar broer, maar gelukkig kreeg ze nu wel steun van haar familie.

Op dit moment is Didem getrouwd en woont ze niet meer bij haar ouders. Maar ze is nog steeds als tolk betrokken bij haar ouders. Ze gaat bijvoorbeeld mee naar ziekenhuisafspraken voor haar moeder en ook als haar 14-jarige broertje gesprekken heeft op school, is ze aanwezig om te vertalen voor haar ouders.

“Het blijft soms lastig om tolk te zijn, ook omdat ik zelf chronisch ziek ben. Maar er is niemand anders die met mijn ouders mee kan om te tolken. Mijn moeder vraagt me ook vaak niet mee, omdat ze me niet wil belasten. Maar ik bied het zelf aan om mee te gaan. Ik vind het fijn als ik ze kan helpen en voel me verantwoordelijk."

SAZIME (33): “Het zwaarste moment was toen ik als 9-jarig meisje door de politie en hulpverleners werd ondervraagd over het huiselijk geweld.”

Toen Sazime (33) verbaal sterker werd, begon haar rol als tolk voor haar gezin. “Het zwaarste moment was toen ik als 9-jarig meisje door de politie en hulpverleners werd ondervraagd over het huiselijk geweld dat we als gezin hadden meegemaakt.” Op dat moment wil je je moeder helpen en doe je er alles aan, maar je zit ook in een spagaat, want het gaat over je vader.” Sazime bevond zich daardoor in een loyaliteitsconflict.

‘Hulpverleners mogen kinderen niet inzetten als tolk’

“Hulpverleners mogen kinderen niet inzetten als tolk; dat zijn volwassen zaken, en je mag je kind hier niet mee belasten. Je vertaalt namelijk ook de wanhoop en het verdriet van je moeder. Dat gaat door merg en been.”

Omgedraaide ouderrol

Sinds jonge leeftijd heeft Sazime de rol van tolk voor haar moeder op zich genomen, waardoor het voor haar voelde alsof de ouderlijke rollen waren omgedraaid. “Ik voelde me zo betrokken bij mijn moeder, het leek alsof zij mijn kind was. Ik had een groot verantwoordelijkheidsgevoel naar mijn moeder toe, ook omdat ik de oudste was thuis.

“Na het verlaten van mijn ouderlijk huis, dacht ik: wie ben ik eigenlijk? Ik ben nu gelukkig, maar mag dat wel? In mijn hoofd was ik altijd bezig met mijn moeder.” Deze gedachten verstikten Sazime dusdanig dat ze zowel op het werk als thuis niet goed kon functioneren.

‘Het leek alsof zij mijn kind was’

Door haar traumatische ervaringen heeft Sazime besloten om professionele hulp te zoeken bij een psycholoog. Ze wil haar trauma's niet doorgeven aan haar toekomstige kinderen en heeft daarom besloten zich te focussen op haar mentale gezondheid."Tijdens de therapie besefte ik dat het niet vreemd is dat ik me zo sterk verbonden voelde met mijn moeder en dat het leek alsof zij mijn kind was. Ik heb geleerd dat ik soms dingen moet loslaten en beter voor mezelf moet opkomen.”

Vroeger dacht Sazime dat ze direct naar haar moeder toe moest als ze een vraag had over een bepaalde brief. “Nu besef ik dat het ook kan wachten tot morgen. Hoewel ik mijn moeder nog steeds help, heb ik geleerd om dit op mijn eigen tempo te doen. Het zit in mijn aard om anderen te helpen, iets wat ook heel gebruikelijk is in mijn cultuur. Gelukkig heb ik ook een zusje en broertje die nu bijspringen waar nodig is. Ik sta er niet meer alleen voor, zoals ik eerder dacht. Dat gevoel van eenzaamheid heb ik zelf gecreëerd."

Didem, Sazime en Shagha hielpen hun ouders graag met vertalen en ondersteunen. Maar dit is ook belastend voor kinderen; ze hebben niet de benodigde expertise om te vertalen en zouden zich, zoals ieder ander kind, met andere dingen moeten bezighouden. Bovendien kan een rol als tolk nadelige gevolgen hebben, omdat kinderen bijvoorbeeld met moeilijke en persoonlijke details worden geconfronteerd. Didem, Sazime en Shagha delen hun verhaal in de hoop dat hier meer aandacht voor komt.

Lees ook

01-05-2024

Sandra groeide op met psychisch kwetsbare ouders: “Ik moest mezelf opvoeden”

• Deel