Een ode aan dichter Lorca

We beginnen bij het begin: wie was Federico García Lorca? Een vraag die Joep meteen met veel enthousiasme weet te beantwoorden. “Hij was een Spaanse dichter, toneelschrijver én beeldkunstenaar die ontzettend veel en prachtig werk heeft gemaakt”, vertelt hij. “Uiteindelijk is hij door fascisten doodgeschoten, omdat hij homoseksueel en links was. Hij was smoorverliefd op Salvador Dali, de bekende kunstenaar met de snor, waarmee hij kortstondig een relatie heeft gehad. Toen Dali de relatie verbrak, heeft Lorca als een soort ultieme liefdesdaad een toneelstuk geschreven genaamd Het publiek. Uiteindelijk moest hij het stuk verstoppen, omdat het te gevaarlijk was om te publiceren. Het is namelijk heel homoseksueel en erotisch.” 

Het publiek  is de voorstelling waarop LORCA  geïnspireerd is. En dat is natuurlijk niet zonder goede reden. “Toen Joost Oomen met het idee kwam om een voorstelling over Lorca te maken, kenden wij eigenlijk alleen zijn bekendere werk, zoals Bloedbruiloft. Dat vindt iedereen heel mooi, maar mensen weten niet dat hij nog veel mooiere dingen heeft gemaakt.” Het stuk is soms ook onspeelbaar. “Er zitten allemaal ongelooflijk moeilijke regieaanwijzingen in. Dingen die gewoon onmogelijk zijn om te spelen. Ook mist het vierde deel van de voorstelling, waardoor er tussen deel drie en vijf een enorm gat zit. Daarom hebben wij ons laten inspireren: wat zou dat vierde deel kunnen zijn? En wat heeft Lorca in godsnaam met het stuk bedoeld? Aan de hand daarvan hebben we iets nieuws gemaakt.” 

In tegenstelling tot zijn bekendere werk, is dit stuk heel surrealistisch, legt Joep uit aan de hand van een paar voorbeelden. “Er zitten allemaal pratende paarden in die te pas en te onpas het toneel opkomen. Mensen verdwijnen achter een doek en komen er als een heel ander personage weer achter vandaan. Er is een rood naakt personage dat de hele tijd ligt te sterven. Er zit een tamboerijn in die een dialoog heeft met een wijnloof.”  
 
Maar dat het soms misschien onbegrijpelijk lijkt, is voor de Poezieboys geen enkel probleem. “In het stuk zit een kort fragment waarin Jos en ik proberen uit te leggen hoe de voorstelling in elkaar zit. Regelmatig zien we het publiek denken: gaat het nog? Dat is juist heel erg leuk. Ook voor onszelf zijn er dingen die onbegrijpelijk zullen blijven, maar het is zo’n mooie manier om iets over schoonheid te zeggen. Absolute schoonheid kan niet per se begrijpelijk of normaal zijn. Het is raar, ongrijpbaar, onduidelijk, niet uit te leggen. Als mensen denken we wel dat iets schoonheid bevat, maar we kunnen vaak niet uitleggen waarom. In Lorca’s werk komt heel helder naar voren hoe dat precies werkt.” 

Inmiddels is Het publiek  Joep zijn favoriete toneelstuk uit het repertoire van Lorca. Maar er is iets wat hij eigenlijk nóg mooier vindt: zijn poëzie. “Het heeft iets magisch. Alles gaat over hele archaïsche dingen, zoals de maan, vissen en vruchten. Maar hij schrijft erover alsof het magische objecten zijn die een kwaliteit bevatten die wij niet kunnen begrijpen. Lorca ziet echt de schoonheid in het dagelijkse. Sommige dingen zullen we nooit snappen, maar dat zou ik eigenlijk ook niet willen. Dat het ongrijpbaar is, maakt het juist zo mooi.” 

Soms is het dus ook goed en mooi om iets niet te kunnen begrijpen, leer ik. “Kunstenaars moeten dingen kunnen maken, bedenken en proberen, maar daarvoor moeten ze niet afgestraft worden. Lorca maakte dingen waarvoor hij uiteindelijk is doodgeschoten. Hij heeft geprobeerd iets écht nieuws te doen. Ik denk dat het belangrijk is dat het publiek beseft dat het niet erg is als iets nieuw of onbegrijpelijk is. Als je er maar naar kijkt en er iets bij voelt. Wat dat dan precies is, komt misschien later wel.” 

Ik vraag Joep of hij zelf ook iets geleerd heeft van het werk van Lorca. “Ik ben iemand die heel graag de controle behoudt en wil weten wat er gaande is. Lorca’s werk vraagt juist heel erg om die dwang om te controleren en alles te willen snappen los te laten. Door het maken van deze voorstelling heb ik geleerd wat er gebeurt als je dat doet, hoe mooi dat kan zijn. Daar ben ik heel dankbaar voor.” 

Joep sluit af met een pleidooi om Het publiek  te gaan lezen, al blijkt dat niet zo eenvoudig. “We hopen dat mensen na de voorstelling toch proberen het stuk te vinden en te lezen. Het is niet meer te koop, dus je moet echt goed zoeken in tweedehands winkels. Maar het is wel goed om erachter te komen waarom zo'n schrijver nog steeds relevant is voor de huidige tijd. We leven in een periode waarin we kunst heel erg moeten verdedigen. Constant moeten we uitleggen waarom het van belang is. Lorca zei juist: het is belangrijk, vertrouw me maar, en voel het maar.” 

LORCA  tourt van 3 november tot en met 20 december door het hele land. Meer weten over de voorstelling? Luister dan naar Wat blijft (HUMAN) met Joost Oomen en De Poezieboys. 

Foto's: Bart Grietens