Toetjes als kunst?

Aan de hand van allerlei verschillende toetjes, van chocolade tot baklava, word je meegenomen door de historie van desserts. Wist je bijvoorbeeld dat pudding niet altijd zoet was? En wat is eigenlijk de band tussen suiker en het Nederlandse slavernijverleden? Ook wordt er ingezoomd op het gebruik van zoetigheid in de kunstwereld. Wat blijkt: die twee overlappen meer met elkaar dan je misschien zou denken.  

Niemand minder dan tv-persoonlijkheid Janny van der Heijden is gastconservator van Grand Dessert. Hoe kan het ook anders, als Heel Holland Bakt-presentatrice én auteur van het boek Smaakpalet van de Lage Landen, waarin ze zich verdiept in de relatie tussen kunst en eten. “Het toetje is een weerspiegeling van culturele-, sociale- en smaakveranderingen door de eeuwen heen”, zegt Van der Heijden. Samen met Kunstmuseum-conservator Suzanne Lambooy heeft ze aan deze tentoonstelling gewerkt.

Zoals ik al zei, gaan kunst en eten (in deze expositie) hand in hand. Een indrukwekkend voorbeeld hiervan is het zelfportret van de Amerikaanse kunstenaar Tom Friedman. In al zijn werk gebruikt hij alledaagse materialen, denk aan kauwgom of aspirientjes, in de hoop dat iedereen die ernaar kijkt er een connectie mee kan maken. Voor het werk dat nu in het Kunstmuseum te zien is, heeft hij met duizenden suikerklontjes een soort pixelversie van zichzelf gemaakt. Om tot dit zoete eindresultaat te komen, plaatste hij een raster over een foto van zichzelf, zodat hij precies kon uitrekenen hoeveel klontjes hij nodig had. 

Wist jij dat we in Nederland jaarlijks gemiddeld zo’n acht liter ijs per persoon eten? Daarom kan deze lekkernij in een tentoonstelling over toetjes uiteraard niet achterblijven. Aan één van de muren hangt een olieverfschilderij van de Nederlandse kunstenaar Tjalf Sparnaay: De Sorbet. Sparnaay staat erom bekend ‘normale’ dingen in een klassieke zeventiende-eeuwse compositie te plaatsen. Hiermee wil hij de schoonheid in het alledaagse, iets wat we vaak voor lief nemen, opnieuw overbrengen aan de toeschouwer. 

Een ander ijsje dat ik de moeite waard vind, is te zien in de kinderruimte. Of je nou jong of oud bent, de kans dat je ooit een fragment van Spongebob gezien hebt, is vrij groot. In de filmvariant worden Spongebob en zijn beste vriend Patrick zogenaamd dronken door het eten van teveel Triple Gooberberry Sunrises. Deze sundaes bestaan uit klassiek vanille-ijs met een gigantische hoeveelheid slagroom, bananen, kersen en een glimlach gemaakt van snoep. Altijd heb ik willen weten hoe dit zou smaken, en hoewel dát niet kan in het museum, kun je er in ieder geval wel naar kijken om oude herinneringen op te halen. 

Naast de suikkerklontjessculptuur en het sorbetschilderij zijn er in de tentoonstelling nog diverse andere kunstwerken te zien. Denk aan een tas met frambozen en lange vingers of een puddinghoed. Allemaal zijn ze niet eetbaar, maar ze ogen in ieder geval wel verrukkelijk. 

Toch gaat eten natuurlijk minder over zien en meer over proeven. Omdat je dat laatste voornamelijk met je neus doet, kun je in het museum ook de geuren van een aantal nagerechten opvangen en ervaren. Appeltaart, spekkoek of vanille – er is voor ieder wat wils. Zo’n pompje waar geur uitkomt als je erin knijpt, is natuurlijk leuk, maar het verergert ook meteen de lekkere trek die je krijgt terwijl je door de expositie loopt. Maar met zo’n thema is dat ook haast onvermijdelijk. 

Grand Dessert – De geschiedenis van het toetje is nog tot en met 6 april 2025 te zien (en ruiken) in het Kunstmuseum Den Haag. Wil je weten waarom desserts volgens Janny van der Heijden thuishoren in een museum? Luister dan naar Villa VdB  (MAX).