Draden die verbinden: slavernijverleden in textiel

In 2021 wordt Ricardo Burgzorg benaderd door Stichting Groninger Kerken. Ze vertellen hem dat ze meedoen aan Bitterzoet Erfgoed, een culturele manifestatie over de sporen van het slavernijverleden van Groningen. Ricardo is enthousiast en zoekt samen met hen drie Groningse kunstenaars uit om voor dit project werk te maken dat te zien zal zijn in de Akerk. Toch ontbreekt er volgens hem nog iets. Het is mooi dat bewoners dit straks kunnen zien, maar hoe kunnen ze écht betrokken worden bij het onderwerp? “Ik wilde iets bedenken wat leuk is om te doen. Toen zei mijn vrouw, die kunsthistorica is, dat ik moest googlen  op het Tapijt van Bayeux. Zodra ik dat zag, riep ik: we gaan een nieuw wandkleed maken!” 

Het Tapijt van Bayeux  is een borduurwerk van 70 meter lang dat de Slag bij Hastings, een donkere bladzijde uit de geschiedenis van de Engelsen en de Fransen, uitbeeldt. “Je ziet echt gruwelijke dingen, zoals hoofden van soldaten die worden afgehakt”, vertelt Ricardo. “Toch komen er jaarlijks duizenden mensen naar Bayeux om dat wandtapijt te zien. Dat zette me aan het denken: samen kunst maken is een heel effectieve manier om mensen naar die gedeelde geschiedenis toe te brengen, in plaats van af te wenden.”

Op 18 februari 2022 worden de draden van het allereerste kleed geborduurd. Zo’n vier maanden later, op 30 juni, is het helemaal af. Meer dan 400 Groningers hebben geholpen om het kunstwerk, naar een ontwerp van kunstenaar Hedy Tjin, te realiseren. “Al die mensen waren laaiend enthousiast om mee te helpen. Ik geloof dat 99 procent er niet naartoe is gekomen om te leren over het koloniale slavernijverleden van de provincie. Maar doordat ze er waren, kregen ze vanzelf mee dat al die sporen ook om hen heen liggen. Veel mensen verbinden het slavernijverleden namelijk altijd aan de Antillen of Suriname, maar nooit met Nederland zelf. Op deze manier leren mensen op een leuke manier met andere ogen naar hun omgeving te kijken en kennis te nemen van hun eigen geschiedenis.” Omdat het project zo’n succes is, besluit Ricardo het voort te zetten in andere provincies. 

Alle kunstenaars krijgen voor ze beginnen met ontwerpen historisch materiaal over het slavernijverleden van de provincie aangereikt. Op basis daarvan creëren ze een design voor het wandkleed. Eén van die kunstenaars is de Overijsselse Amber Hyacinth. Zij haalt haar inspiratie uit het boek Overijssel & slavernij, een onderzoek dat bestaat uit verhalen uit de geschiedenis en interviews met nazaten van tot slaaf gemaakte mensen. “Samen met schrijver Martin van der Linde heb ik het doorgenomen en besproken welke verhalen er voor mij uitsprongen”, vertelt Amber. Ondertussen laat ze me haar exemplaar zien, dat bomvol felgekleurde post-it notities zit. “Naar aanleiding daarvan ben ik aan de slag gegaan. Omdat het kleed zo groot is, wist meteen dat ik er echt een reis van wilde maken. Zo kunnen mensen als het ware de route zelf afleggen als ze erlangs lopen.”

Amber’s route begint bij de Katange Nengre, een groep tot slaaf gemaakten die in verzet kwamen op plantage Peperpot in Suriname. Ooit was deze plantage in het bezit van twee families uit Overijssel. Als je verdergaat, kom je langs verschillende Nederlandse gebouwen die een connectie hebben met deze donkere geschiedenis. Denk bijvoorbeeld aan het Hopmanshuis in Zwolle, dat vroeger een pakhuis voor koloniale goederen was. “Ik ben er zo vaak langsgelopen, maar kende de verhalen erachter niet. Voor mij was dit daarom echt een eye-opener – en een manier om het verleden nog dichterbij te laten komen voor de toeschouwer.” 

Een persoonlijk element uit het ontwerp, zijn de twee vrouwen die bezig zijn met de oogst op een nootmuskaatplantage op de Banda-eilanden in Indonesië. Voor Amber heeft nootmuskaat een speciale betekenis, aangezien het de nationale specerij is van Grenada, het Caribische eiland waar haar wortels liggen. “Jan Pieterszoon Coen heeft voor deze specerijen bijna een heel volk afgeslacht. Wat voor mij altijd zo'n mooi symbool was, kreeg toen ik daarachter kwam opeens een heel andere betekenis.” 

Ook vindt de kunstenaar het belangrijk om in haar werk een gezicht te geven aan alle mensen die vanuit voormalig koloniën gestolen zijn en naar Nederland zijn gebracht. “Het is een eerbetoon aan al die personen wiens namen we niet weten. Ook zij waren er en verdienen een stukje representatie op het kleed.”

Tijdens ons gesprek blijkt dat overal over na is gedacht: van de keuze voor de stoffen tot het effect van de grote omvang van het tapijt. “Katoen was een groot onderdeel van het slavernijverleden, dus ik vond het heel belangrijk dat dit rauwe materiaal duidelijk terug te zien was”, legt Amber uit. Ricardo vult aan dat de omvang van het kleed – maar liefst 35 meter lang en 2,5 meter hoog – ervoor zorgt je langer de tijd moét nemen om het op je in te laten werken. “Je neemt de kennis tot je, denkt erover na, gaat er wat van vinden en wil misschien nog meer lezen of erover praten.” Zowel het proces van bewustwording als het maakproces duurt lang, maar dat is juist de bedoeling, leer ik. 

“Als die wandkleden klaar zijn, hebben al die mensen samen nieuw cultureel erfgoed gecreëerd”, concludeert de initiatiefnemer. “Het is niet meer dan logisch dat dit een tijdje duurt.” In de toekomst hopen Ricardo en Amber dat de tapijten onderdeel worden van de jaarlijkse provinciale herdenkingen en vieringen van de afschaffing van de slavernij. “In Groningen is het inmiddels al traditie dat het kleed op 30 juni en 1 juli wordt opgehangen in de Akerk”, zegt Ricardo. “Hopelijk volgen er meer plekken, zodat deze belangrijke kunstwerken waar zoveel ambacht en liefde in zit door veel mensen gezien worden.” 

Als je zelf mee wil werken aan het wandkleed in Overijssel, kun je dat van 13 januari tot en met 14 april doen in Academiehuis Grote Kerk Zwolle – of van 3 februari tot en met 28 maart in de Bibliotheek Deventer. 

Meer weten over de impact van kunst op de bewustwording rondom het slavernijverleden? Luister dan naar Slavernij vandaag  (BNNVARA).