The horse of Jenin: komedie als overlevingsstrategie

In 2010 reist Katrien van Beurden, artistiek leider van theatergroep Troupe Courage, naar de Palestijnse stad Jenin. Ze is daar om de acteurs van het Freedom Theatre les te geven – en haar oog valt meteen op één persoon: Alaa Shehada. “Ik zag meteen dat hij een interessante kunstenaar was die echt moést spelen”, vertelt ze enthousiast. Sindsdien is Alaa onderdeel van Troupe Courage, bij wie maskers een van de instrumenten zijn waarmee ze voorstellingen maken. “Vanaf het eerste moment dat ik het masker opzette, voelde ik dat het bij mij paste”, vertelt Alaa. “De komedie, de tragedie, de verbeelding: het is iets dat voor mij heel herkenbaar is, zowel op persoonlijk als artistiek niveau.” 

Samen hebben Katrien en Alaa nu de voorstelling The horse of Jenin  gemaakt, die vanavond in première gaat in Paradiso. Katrien doet samen met Thomas van Ouwerkerk de regie. Alaa heeft het stuk geschreven en voert het ook op. Het idee voor de voorstelling ontstaat op 29 oktober, wanneer het Israëlische leger Jenin binnenstormt en een bekend standbeeld van een paard, gemaakt van brokstukken van bombardementen, verwijdert. De betekenis van het paard in de Arabische cultuur gaat eeuwenlang terug. “Voor ons is het een symbool van vrijheid, veerkracht en verzet. Het is echt een groot ding, zelfs in ons onderwijs. Daarom dacht ik: ik kan niet stil blijven zitten.” En daar denkt Katrien hetzelfde over: “Het is voor ons de enige manier om iets te doen. Nu zijn Alaa en het masker de stem van zovelen die niet gehoord kunnen worden.”  

Ondanks dat het verschrikkelijk is wat er gebeurd is, zal iedereen nu in ieder geval weten wat er met het standbeeld gebeurd is, concludeert Alaa. “Ik denk dat dat de kracht is. Heel Europa zal bewuster worden van de houding van het Israëlische leger, dat helemaal naar Jenin is gekomen om ons paard af te nemen. Het is belangrijk dat mensen hier hun levens niet zomaar voortzetten zonder te weten wat er speelt.” Katrien vult aan: “Het is ook niet zo dat je op een meta-level leert over wat er gebeurd is. Alaa neemt je echt per seconde mee in zijn ervaring, wat hij gezien heeft.”
 
Ik vraag me af hoe je zo’n zwaar onderwerp aanvliegt met humor. Mij lijkt dat best lastig, maar Katrien legt uit dat het juist heel natuurlijk aanvoelt. “Ik heb nog nooit zo hard gelachen als toen ik in Palestina was. Ik was daar veel geïnspireerder dan hier in Nederland. Waanzin brengt mensen in een hoge creatieve staat. Hun hersenen en emoties gaan echt naar een ander niveau van poëzie, film en theater, omdat er een veel grotere urgentie is. Het is alsof het overleven hen in een staat van komedie brengt. Je past voortdurend alles in je leven aan om te blijven leven. Humor zorgt ervoor dat je stress, woede en angst loskomt. Daarom is het juist heel belangrijk.”  

Alaa reageert instemmend: “Als je in zo’n situatie zit, vraag je je niet meer af of je een grap mag maken. Je doet het gewoon. Je moet loslaten. Je moet lachen. Mensen hier in Nederland denken dat andere levensvormen niet meer bestaan, maar er is geen tijd om stil te staan bij hoe gek het leven daar is. De ene dag worden er voor je ogen vijf mensen vermoord en de volgende dag praat je over een comedyshow in Jenin.” Katrien noemt een voorbeeld van zo’n moment. “Er was een grote aanval in Jenin en ik belde Alaa huilend op om te vragen hoe het met hem ging. Ondertussen sprong hij door de straten met een clownsneus op, speelde hij met kinderen en maakte hij grapjes. Dat is hun realiteit.” 

Katrien vertelt dat ze veel gesprekken heeft met Alaa, maar dat de conclusie altijd is: hij moet gewoon spelen. “Hij zegt altijd: laat mij de stem zijn. Laat mij de verhalen vertellen van de inwoners van Jenin. Praten over hoe het met hem gaat heeft geen zin. Voor hem is er geen ‘ik’, alleen een groter systeem.”  
 
Ondanks dat hij zichzelf dus niet graag in de belangstelling zet, is deze tijd uiteraard erg moeilijk voor Alaa. “Zelfs hier in Europa, want als Arabier moet ik heel hard vechten tegen stereotypen over mensen die eruitzien zoals ik. Veel mensen hebben hun eigen ideeën over wat Palestina is, maar de meesten hebben het mis. Ze hebben simpelweg geen idee, ook al denken ze vaak van wel. Mensen zeggen dat het gecompliceerd is, terwijl we op een punt zijn waar het letterlijk duidelijker is dan ooit. Als Palestijnse maker moet ik constant denken: landt dit verhaal? Komt het over op de juiste manier?” Toch blijft hij met The horse of Jenin  mensen bij elkaar brengen om elkaar beter te leren begrijpen. “Ik hoop dat mensen na afloop het gevoel hebben dat ze me kennen en dat we verder kunnen praten en natuurlijk lachen. Ik kan natuurlijk nooit iedereen bereiken, maar aan het einde van de dag zullen door mijn verhaal in ieder geval een paar mensen iets geleerd hebben.”  

Tot slot sluit Katrien af met een ode aan haar samenwerking met Alaa. Ik zie een grote glimlach op haar gezicht verschijnen. “Ik voelde het al toen ik hem ontmoette en nu nog steeds: als regisseur is het zó fantastisch om met Alaa te mogen werken. De manier waarop hij het publiek meeneemt door vele staten van verbeelding, van heel grappig tot grotesk, is meesterlijk. Met zijn talent brengt hij het publiek een nieuwe verbeeldingskracht die hun geest opent. Als de wereld in een crisis verkeert, brengt komedie mensen letterlijk in een staat waarin ze door kunnen blijven gaan. Ik denk dat mensen naar de show komen om te leren over de genocide in Palestina, maar ook om te leren wat overleven werkelijk is. En dan leren ze het van een meester.” 

The horse of Jenin tourt gaat vandaag in première in Paradiso en tourt tot en met 3 april door heel Nederland.

Foto's: Kamerich & Budwilowitz