Rotondekunst: De Stier
Je rijdt er misschien dagelijks langs zonder er écht naar te kijken, of je hebt er juist stevige discussies over gevoerd in je buurtapp. Het rotondekunstwerk: het meest omstreden object waar je zelden bij stilstaat. In deze serie spreek ik de makers. Want wie bedenkt zoiets eigenlijk? En wat betekent het kunstwerk eigenlijk voor de maker én de plek?
Ik ontmoet kunstenaar Thijs Trompert in zijn werkplaats in Amersfoort, verstopt tussen creatieve broedplaatsen zoals een uitgeverij, poppodium en andere ateliers. Binnen is het een georganiseerde chaos: overal om me heen liggen stapels hout, metaal, half afgemaakte ideeën. Ik roep een paar keer “hallo” voordat Marisja Smit, zijn partner in werk én leven, opduikt vanachter een enorm goudkleurig object. En dan verschijnt Thijs, met een vriendelijke blik. Nog geen minuut later voel ik plots iets op mijn hoofd landen: een papegaai. Youri, 26 jaar oud en duidelijk zelfverzekerd kiest mij zonder pardon als zitplaats. Terwijl Marisja haar best doet haar om de haverklap van mijn hoofd te halen, blijft ze telkens terugkeren naar mijn haar alsof ze er thuishoort. En zo, met een 26-jarige papegaai op mijn hoofd en tussen de kunst, begint ons gesprek.
Thijs, Marisja en hun compagnon Antal Bos hebben nét hun project The Wall afgerond op het festival Down The Rabbit Hole, een enorme installatie van zo’n 50.000 bakstenen, rioolbuizen en gras. “We zijn kapot, maar wel voldaan,” zegt Marisja, terwijl ze een mok koffie bijvult. The Wall lijkt op een magische plek uit een andere wereld - een kruising tussen een decor uit Lord of the Rings en Harry Potter. Hoewel het speciaal is gemaakt voor het festival dat maar een keer per jaar plaatsvindt, blijft het kunstwerk het hele jaar op het terrein staan. Het zal langzaam worden overwoekerd door gras, mos en klimop, iets wat Thijs niet alleen accepteert, maar juist verwelkomt. “De natuur krijgt dan weer de kans om nieuwe uitvindingen te doen,” zegt hij. “Cultuur is eindig, maar natuur... die komt altijd weer terug.” Juist dat idee - dat kunst mag verdwijnen, opgaan in de omgeving, één wordt met zijn plek - vormt de kern van hun collectief ATMosphere, dat binnenkort alweer 25 jaar bestaat.
Op de kunstacademie in Kampen ontmoette Thijs Marisja en het was meteen raak. Binnen een mum van tijd woonden ze samen in een studentenhuis, waar ze niet één maar twee kamers huurden: één om te slapen en één om te werken. Antal Bos was al veel langer bevriend met Thijs en toen hij ook Marisja ontmoette klikte het. Hoewel Thijs de academie niet afmaakte, “ik ben gewoon niet zo’n schools type”, bleven ze met z’n drieën samenwerken. Nog vóór hun afstuderen richtten ze hun eigen bedrijfje op, ook al ging dat niet zonder slag of stoot. “In die tijd, rond 2000, was de Kamer van Koophandel niet zo happig op jonge creatievelingen die hun eigen business wilden starten. Maar na een aantal jaar doorzetten konden we van start”, zegt Marisja. Sindsdien is ATMosphere uitgegroeid tot een collectief dat grote projecten op touw zet, maar altijd ruimte houdt voor het eigen autonome werk. Want hoe collectief ook, ieder van hen blijft een maker met een eigen stem.
En zo ook Thijs Trompert. Zijn rotondekunstwerk De Stier is een werk dat hij zelf heeft bedacht én letterlijk op poten heeft gezet. We besluiten om op de fiets te stappen en het kunstwerk met eigen ogen te zien. Terwijl we Amersfoort doorkruisen en langs de oude stadsmuur fietsen, vertelt Thijs over het ontstaan van het beeld.
De Stier ontstond niet als opdracht voor een rotonde, maar als een verdwaald beest in een groter verhaal over stad en platteland. “Ik had eerst een stadshondje gemaakt,” vertelt Thijs, “die was verdwaald op het platteland en zat daar een beetje verloren zijn behoefte te doen. Die hoorde daar niet.” De hond kreeg een tegenhanger: een stier van hout en afval, die net zo verdwaald in de stad terechtkwam. “Die stond op de stoep te schijten, zoals een hondje dat normaal doet,” zegt Thijs droog. In eerste instantie zwierf het beeld rond door Amersfoort, tot buurtbewoners én gemeente vonden dat het een blijvende plek verdiende. Een paar jaar later, na een brand waarbij het beeld z’n kop verloor, kreeg Thijs de vraag of hij hem niet opnieuw kon maken. “Maar dat hoofd had karakter, dat kun je niet kopiëren.” Dus kwam er een nieuwe stier, van staal dit keer: steviger, roestkleurig en bijna zes meter hoog. “De buurt wilde niks anders. Die stier moest terug.”
Doordat de stier in korte tijd een soort cultstatus had bereikt, bleek het enthousiasme in de buurt groot toen duidelijk werd dat er een nieuwe versie zou komen. Thijs besloot het werk open te stellen voor iedereen die iets wilde toevoegen: op het staal zijn inmiddels tientallen persoonlijke graveringen te vinden. Van liefdesverklaringen en illustraties tot poëtische regels als: “Gestaalde kracht, karakter met kloten, Amersfoortse pracht van zijn plaats gestoten.” Elk detail is met de hand gegraveerd door Thijs zelf, waardoor het werk een bijna intieme laag heeft gekregen. De handschriften verschillen, de toon varieert, en juist daardoor voelt het alsof de buurt écht heeft meegebouwd. Ook het lassen van de stier gebeurde deels collectief: Thijs schakelde een lasschool in, waar leerlingen meewerkten aan het enorme gevaarte. “Een mooi project om op te oefenen,” zegt hij, “en voor mij een manier om het samen te maken, letterlijk.”
Voor Thijs is De Stier niet zomaar een beeld, maar een manier om iets te zeggen over de menselijke natuur. “Het boerenland is geen ongerepte natuur,” zegt hij. “Het is een uiting van onszelf, net als een stad.” Dat idee, dat cultuur eigenlijk óók natuur is, loopt als een rode draad door zijn werk. De Stier verbeeldt die verwarring: een plattelandsdier, verdwaald in de stad, poepend op de stoep als een hondje. Het beeld stelt vragen over wie waar thuishoort, over hoe wij ruimte gebruiken en over hoe kunst zich daartussen beweegt. “Eigenlijk is ieder werk ook onderzoek,” zegt Thijs. “Niet alleen naar het materiaal, maar naar hoe de wereld werkt.” En dat onderzoek stopt niet als het beeld af is. Want juist doordat de buurt meeschreef aan de stier, met graveringen in allerlei handschriften en stemmen, blijft het werk zich ontwikkelen. Het is geen monument, maar een levend document van een plek in beweging.
Remi Kerkhoven
Is onmogelijk aan te treffen zonder een boek op zak, muziek op haar oren (als er maar enige vorm van groove in zit) of filosoferend over de talloze films die ze in kleine filmhuizen heeft gezien. Het liefst op de hoogte van alle nieuwtjes in het culturele landschap, zodat ze kan opscheppen.
Vond je dit leuk?
Op de hoogte blijven?
Schrijf je in voor de NPO Cultuur nieuwsbrief en ontvang iedere vrijdag mooie, inspirerende en interessante tips. Van kunst tot film en van muziek tot theater, zo hoef je niets meer te missen!