Spelen voor je leven
Bij de opening van een nieuw herinneringscentrum voor de Holocaust in het Apeldoornsche Bos klonk een wel heel bijzondere opera: Ludmilla of Lijken aan de Lopende Band. Dit was de laatste voorstelling die ooit werd opgevoerd in Westerbork, gespeeld door Joodse gevangenen met een talent voor theater. Op die ene en enige avond brachten zij een scherpe, sarcastische opera over een vader die een echtgenoot zoekt voor zijn dochter, terwijl zij stiekem al een andere liefde heeft. De toon bleek fataal: de volgende dag werd de hele groep gedeporteerd naar het oosten.

Terwijl het publiek de laatste kruimels van hun fakkelvormige koekjes weg knabbelt – want ja, dit is natuurlijk een evenement van het 4 en 5 mei comité – staat het zwarte podium al klaar in het Vierhuis. De stoelen eromheen, netjes opgesteld, lijken te wachten op mannen in pak en vrouwen in keurige outfits. Maar vanavond gaat het niet om uiterlijk vertoon of politiek geklets. Het draait om herinneren. Om iets dat nooit meer mag gebeuren. En precies daarom wordt vanavond de opera Ludmilla of Lijken aan de Lopende Band gespeeld.
De uitvoering is net anders dan dat het ooit in Westerbork is geweest. Regisseur Eva Buchmann heeft voor deze uitvoering gekozen om oude herinneringen van Philip Mechanicus (1889-1944) en Etty Hillesum (1914-1943) te vervlechten in de opera, zodat de context duidelijker wordt. De oud Joodse journalist en Joodse schrijfster vertellen in dagboeken die later weer gevonden zijn hoe het leven in kamp Westerbork eruit heeft moeten zien. En dat is dan ook waar het theaterstuk mee begint.
“De waarheid moet maar eens gezegd. De kinderen vonden het leven in een kamp heerlijk. Ze hoefden niet naar school, hun ouders konden geen toezicht houden omdat ze de hele dag aan het werk waren en het enkele uur dat ze met hen samen in de barak doorbrachten waren de ouders zoet en gedwee. Ze vonden alles prachtig wat de kinderen zeiden en deden, want altijd leefde in hun hart de bange vraag: hoe lang heb ik ze nog bij me?”
Dan komen de toneelspelers op en kan het verhaal pas echt beginnen. Het verhaal lijkt onschuldig: een vader die een gepaste en rijke echtgenoot voor zijn dochter Ludmilla zoekt. De parodieën van bekende muziekstukken, de Duitse teksten van Willy Rosen (1894-1944) en de gestreepte pakken, vertellen alleen een ander verhaal. De muziek die bijna uitdagend klinkt door een onserieuze toon en teksten die met de wetenschap van de context sarcastisch zijn, zorgen ervoor dat je als kijker soms wil lachen en soms wil huilen.

Het verhaal eindigt met een slot dat rechtstreeks uit een Shakespeariaans drama lijkt te komen, waarmee de ondertitel van de opera – Lijken aan de Lopende Band – duidelijk wordt.
Na de voorstelling stroomt het publiek langzaam door naar de officiële opening van het herinneringscentrum in het Apeldoornsche Bos. Het zwarte podium, midden in de grote zaal, blijft onbemand achter. Hopelijk hebben de bezoekers de voorstelling niet alleen gezien, maar ook gevoeld. Herdenken en doorgeven van deze verhalen is essentieel, zodat geen enkele bevolkingsgroep ooit zo zou kunnen behandeld, mishandeld en weggezet als in die tijd.
In de vierdelige NPO Klassiek podcast Ludmilla (NTR) ontdekt journalist Frank Kromer dat er meer achter Ludmilla schuilgaat dan gedacht. Is de opera een daad van verzet tegen de nazi’s en tegen kampcommandant Gemmeker, die tijdens de première op de eerste rij zat? Dat hoor je in je favoriete podcastapp.
Wil je deze indrukwekkende uitvoering zelf ervaren?

Remi Kerkhoven
Is onmogelijk aan te treffen zonder een boek op zak, muziek op haar oren (als er maar enige vorm van groove in zit) of filosoferend over de talloze films die ze in kleine filmhuizen heeft gezien. Het liefst op de hoogte van alle nieuwtjes in het culturele landschap, zodat ze kan opscheppen.
Vond je dit leuk?
Op de hoogte blijven?
Schrijf je in voor de NPO Cultuur nieuwsbrief en ontvang iedere vrijdag mooie, inspirerende en interessante tips. Van kunst tot film en van muziek tot theater, zo hoef je niets meer te missen!