Jullie maken je meer zorgen om nepnieuws dan vijf jaar geleden, maar herkennen jullie fake news ook?
- Artikel
- 18 apr 2023
- 3 minuten leestijd
Driekwart van de jongeren (75 procent) maakt zich zorgen over de verspreiding van nepnieuws. Dat is een stuk hoger dan in 2018: toen was iets meer dan de helft (55 procent) hier bezorgd over. Een deel was toen van mening dat de zorg om nepnieuws een hype was.
We vroegen meer dan 1800 mensen tussen de 16 en 35 hoe vaak ze denken dat ze nepnieuws tegenkomen. Bijna iedereen zegt dat ze ‘t wel eens zien, 46 procent zelfs regelmatig. Waarschijnlijk niet verrassend: het vaakst zien ze fake news op sociale media, met Facebook voorop.
“Dat platform is echt het grootste kwaad”, vindt een deelnemer. “Mensen delen daar de wildste theorieën met leugens, ontkennen van feiten, stemmingmakerij.” Iemand anders zegt dat het vooral een specifieke groep is die dat verspreidt: “Nou ja, vooral boomers doen dat.”
Herken jij neppe foto’s?
We namen de proef op de som met drie foto’s. Denk eerst zelf na: zijn deze echt of nep?
De foto’s links en rechts zijn nep, gemaakt door AI. Beiden gingen het internet over en vooral de foto van de Paus zorgde voor twijfel. Een op de vijf deelnemers herkende het niet direct als een nepfoto: 12 procent dacht dat ‘ie echt was, 9 procent wist het niet zeker.
De foto van Trump was iets makkelijker, daarvan dacht 4 procent dat het een echte foto was en wist 5 procent het niet zeker. Een deelnemer, terecht: “Als Trump door agenten was weggevoerd dan had ik dat wel geweten.”
BeReal met Poetin
De foto in het midden daarentegen, van Willem-Alexander die proost met de Russische president Poetin, is wél echt. Een op de tien deelnemers dacht dat deze foto fake was, 5 procent wist het niet.
Dit zou nu natuurlijk niet meer kunnen, maar deze foto is genomen op de Olympische Winterspelen van 2014, in het Russische Sochi. Poetin bezocht toen het Holland Heineken House en proostte daar met Willem-Alexander en Máxima.
Nepnieuws herkennen
Vergeleken met 5 jaar geleden denken meer mensen dat ze nepnieuws van echt nieuws kunnen onderscheiden. Toen was dat 74 procent, nu denkt 87 procent dat.
“Er zijn bepaalde onderwerpen waarbij je altijd op je hoede moet zijn”, legt een deelnemer uit. “Oekraïne en Rusland bijvoorbeeld: je weet haast niet meer wat waar is, ook reguliere media kunnen daar -per ongeluk- nepnieuws over verspreiden.”
Zelf nadenken of factcheckers volgen
De deelnemers hebben verschillende manieren om nepnieuws van echt nieuws te onderscheiden. Spelfouten, dubieuze links, opruiende koppen of bronnen die nergens te vinden zijn, worden bijvoorbeeld veel genoemd.
Maar ook zeggen deelnemers dat ze factcheckers volgen op Insta, TikTok of Twitter. “Die kunnen het kort, simpel en zelfs leuk uitleggen als iets niet klopt en hoe ze dat weten”, zegt iemand. “Daardoor word je zelf ook beter in het herkennen van fake news.”
Over dit onderzoek
3Vraagt, onderdeel van het EenVandaag Opiniepanel, stuurt circa eens per maand een vragenlijst aan leden tussen de 16 en 34 jaar. Je kunt hier lid worden van 3Vraagt. Aan dit onderzoek, gehouden van 29 maart tot en met 4 april 2023, deden 1.838 mensen tussen de 16 en 34 mee. De resultaten zijn na weging representatief voor vijf variabelen, namelijk leeftijd, geslacht, opleiding, stemgedrag en spreiding over het land.