Bijna een kwart van de jongeren tussen de 16 en 35 herkent zich deels of goed in de term ‘kritisch denker’ of ‘complotdenker’, blijkt uit onderzoek van 3Vraagt. De helft van de jongeren heeft wel eens ruzie of discussie met vrienden of familie over complottheorieën.

Een klein deel van de jongeren (6 procent) herkent zich goed in het beeld van ‘kritisch denker’ of ‘complotdenker’: mensen die twijfelen aan gangbare verklaringen van de overheid, media of wetenschap. Zij geloven in alternatieve theorieën over diverse onderwerpen zoals corona, vaccineren, het klimaat en het bestaan van een ‘deep state’. 

De groep die zich deels herkent in die omschrijving, is groter: zo’n 1 op de 6 jongeren (17 procent). “Ik geloof niet in een grote, kwaadaardige elite of zo, maar er zijn denk ik wel grote bedrijven en belangrijke mensen die beleid sturen en misschien wel bepalen”, zegt een van hen. 

Geloof in complotten

We legden meer dan 1800 jonge mensen een aantal theorieën voor. Het WEF (World Economic Forum) bijvoorbeeld: nemen zij beslissingen die regeringen van landen uit moeten voeren? Ongeveer 1 op de 5 ondervraagden denkt van wel. Een net zo grote groep weet het niet: “Hoe moeten wij weten wat daar wordt besproken? Het is in ieder geval schimmig.” 

En deze dan, lang voer voor complottheorieën: is het coronavirus ontstaan op een markt in China? De directeur van de FBI houdt er inmiddels serieus rekening mee dat dat niet klopt, maar dat het is ontsnapt uit een laboratorium. Dat zorgt voor twijfel bij de ondervraagden: 45 procent gelooft dat het virus op een markt is ontstaan, 29 procent niet, en 26 procent weet het niet. 

Trump heeft niet gewonnen

Andere ‘bekende’ theorieën hebben een stuk minder aanhangers. Dat Trump eigenlijk de verkiezingen won, en niet Joe Biden, gelooft 7 procent van de jongeren. Dat er een onzichtbare elite is die eigenlijk de macht heeft en kinderen misbruikt, gelooft 6 procent. En dat vaccinaties voor autisme zorgen? 3 procent. 

Iemand zegt over die theorieën: “Ik snap het heel goed als mensen twijfels hebben over vaccinaties, maar of ze direct voor autisme zorgen weet ik niet. Mensen die geloven in satanistische bloeddrinkende kindermoordenaars zijn dan wel weer compleet de weg kwijt als je het mij vraagt.”

   

Ruzies en discussies

De helft van de jongeren heeft al eens ruzie of een discussie gehad met vrienden (51 procent) of familie (47 procent) over complottheorieën. “Ik heb vaak discussies gehad met mijn broertje over wie de oorlog in Oekraïne begonnen is. Als het richting ruzie gaat, dan stop ik, dat is het me echt niet waard. Maar we komen er niet uit”, zegt een deelnemer. 

Iemand anders: “Ik ben blij dat de coronacrisis voorbij is. De eeuwige gesprekken over wel of niet vaccineren, het nut van mondkapjes, de anderhalve meter… Het scheelt veel discussie dat dat niet meer hoeft.” 

Praten of niet? 

De grootste groep jonge mensen die niet in complottheorieën geloven, vindt dat aanhangers van die theorieën zo min mogelijk aandacht moeten krijgen. “Alles wat je aandacht geeft, groeit. Deze onzin moeten we vooral negeren”, zegt iemand. 

40 procent vindt juist dat er meer met complotdenkers gepraat moet worden. “Door ze buiten te sluiten of te negeren, wordt de situatie alleen maar erger”, vindt een deelnemer. “Dan komen ze nog dieper in die waanideeën terecht, dat moeten we zo veel mogelijk voorkomen.”

---

Over dit onderzoek 

3Vraagt, onderdeel van het EenVandaag Opiniepanel, stuurt circa eens per maand een vragenlijst aan leden tussen de 16 en 34 jaar. Aan dit onderzoek, gehouden van 29 maart tot en met 4 april 2023, deden 1.838 mensen tussen de 16 en 34 mee. De resultaten zijn na weging representatief voor vijf variabelen, namelijk leeftijd, geslacht, opleiding, stemgedrag en spreiding over het land.

• Deel