Terug naar BOOS
Mensenrechten in de Stembus - Gelijkwaardigheid
- Artikel
- 17 nov 2023
- 9 minuten leestijd
Op 22 november zijn de Tweede Kamerverkiezingen. Inmiddels hebben alle partijen hun standpunten gebundeld in een verkiezingsprogramma: dikke bundels van tientallen pagina’s vol politiek jargon. Tijd om de hoofdzaken van de bijzaken te scheiden. Welke partij lapt fundamentele rechten aan haar laars? En welke partij dweept met mooie woorden over ‘nieuw beleid’, terwijl het in werkelijkheid gaat over ‘oude’ mensenrechten waar ieder mens ter wereld allang een beroep op mag doen?
De komende weken toetsen wij met behulp van experts de verkiezingsprogramma’s van de acht grootste partijen (in de Ipsos-peiling van 1 november: VVD, NSC, GL-PvdA, PVV, BBB, D66, PvdD en SP) aan de algemene morele en juridische standaard die alle 193 lidstaten van de Verenigde Naties hebben ondertekend: de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM). Dit is het vijfde thema uit de reeks: gelijkwaardigheid.
'Alle mensen worden vrij en gelijk in waardigheid en rechten geboren’, luidt de eerste zin van het eerste artikel van de UVRM. ‘Zij zijn begiftigd met verstand en geweten, en behoren zich jegens elkander in een geest van broederschap te gedragen. En ook in onze eigen grondwet, die begint met de woorden: 'Allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk behandeld’, is gelijkwaardigheid het belangrijkste goed.
Voor het vijfde artikel in deze reeks kijkt mensenrechtenorganisatie Amnesty International over onze schouder mee naar de partijprogramma’s van de acht grootste partijen. We toetsen de programma’s aan de absolute basis van onze democratische rechtsstaat: gelijkwaardigheid.
Want hoe kijken de partijen bijvoorbeeld naar de rechten van de LHBTIQ+-gemeenschap? In het bijzonder naar die van trans personen en intersekse personen, waarbij Nederlands beleid duidelijk nog niet in lijn is met mensenrechtenstandaarden? Hoe kijken partijen aan tegen ethnisch profileren? En in hoeverre is er in de partijprogramma’s aandacht voor seksisme, seksueel geweld of de kwetsbare positie van LHBTIQ+’ers in asielzoekerscentra?
VVD
‘Elke vorm van discriminatie is onacceptabel en hoort niet thuis in ons land’, schrijft de VVD in haar partijprogramma. Sterker nog, voor de partij is het thema gelijkwaardigheid een van de ‘vijf liberale’ kernwaarden. Dat die gelijkwaardigheid ook verankerd ligt in zowel de UVRM als onze eigen Grondwet, staat dan weer niet in het partijprogramma vermeld.
De partij krijgt een pluim van Amnesty voor de wens om homogenezing te verbieden, ‘Goed dat ze staan voor een verbod’, laat Amnesty weten. Minder te spreken zijn ze over het ‘streven’ naar ‘eerlijk gebruik van data en algoritmen’. De partij schrijft in haar programma: ‘We streven ernaar om mensen zoveel mogelijk regie te geven over hun eigen data’, en: ‘Algoritmen [moeten] worden gecontroleerd op transparantie, discriminatie en willekeur.’ Amnesty: ‘Streven is een vage term. Daarnaast moeten algoritmen niet alleen worden ‘gecontroleerd’ op discriminatie, maar moeten afkomst-gerelateerde data verboden worden in risicoprofielen. Die worden nu nog steeds gebruikt in algoritmen van overheidsinstanties.’
Verder is er voor trans personen zo goed als geen ruimte in het verkiezingsprogramma: het woord 'trans' gebruikt de VVD alleen als het gaat over termen als 'energietransitie' of 'transparantie'. Over intersekse personen schrijft de partij dat ze de juridische mogelijkheden ‘verkennen’ om ‘medisch niet-noodzakelijke ingrepen bij intersekse kinderen zonder hun eigen toestemming in de toekomst te voorkomen’. Te slap, vindt Amnesty. ‘Zo laat VVD ruimte om niet door te pakken.’
NSC
NSC wil ‘alle vormen van discriminatie’ bestrijden en zich inzetten voor ‘een volwaardige acceptatie van LHBTI’ers’. Toch spreekt uit het verkiezingsprogramma weinig urgentie om zich daadwerkelijk in te spannen voor die groep. Zo wijdt de partij van Pieter Omtzigt weinig tot geen ruimte in voor trans- en intersekse personen. Althans, dat zou je kunnen opmaken uit het standpunt van de partij over de voorgestelde verruiming van de Transgenderwet. ‘Wij vinden het goed dat transgenders hun geslacht kunnen veranderen’, schrijft de partij, ‘[Maar] zijn tegen de voorgestelde verruiming van de Transgenderwet die de deskundigenverklaring schrapt.’
Amnesty is helder over dat standpunt: ‘Dit is niet in lijn met mensenrechten.’ NSC wil de deskundigenverklaring behouden, waarbij trans- en intersekse personen afhankelijk zijn van een dokter of psycholoog wanneer zij hun geslachtsaanduiding willen veranderen in officiële documenten. ‘Dit zou gebaseerd moeten zijn op iemands eigen verklaring. Trans personen verplichten om onnodige medische behandelingen te ondergaan om wettelijke geslachtserkenning te verkrijgen, schendt hun recht op de hoogst haalbare gezondheidsstandaard.’
GL-PVDA
Het verkiezingsprogramma van GL-PVDA doorstaat de mensenrechten-toets op het gebied van gelijkwaardigheid een stuk beter. Zo wil de partij dat overheidsinstanties stoppen met het gebruik van risicoprofielen en algoritmen die fraude, criminaliteit of ongewenst gedrag ‘voorspellen’. Dit is volledig in lijn met geldende mensenrechten, benadrukt Amnesty. Al zou de mensenrechtenorganisatie dat graag in een wettelijk verbod verankerd zien.
Ook in de standpunten van de partij die betrekking hebben op de rechten van de LHBTQI+-gemeenschap zijn geen mensenrechtenschendingen te vinden. Zo pleit de partij voor een verbod op conversietherapie en voor verruiming van de transgenderwet.
Ook is de mensenrechtenorganisatie erg te spreken over het voornemen van de partij om te gaan voor een volledige decriminalisering van sekswerk en de rechtspositie en veiligheid van sekswerkers te versterken. ‘Mensenrechtendeskundigen van de VN benadrukken telkens opnieuw dat staten sekswerk niet strafbaar moeten stellen’, zegt Amnesty. ‘Dit verhoogt het stigma en zorgt voor meer discriminatie. Goed dat GL-PvdA hier dus voor staat. Sekswerk is werk.’
PVV
De grootste dissonant op het vlak van gelijkwaardigheid is de partij van Geert Wilders. De partij zegt niet mee te willen doen met het ‘diversiteitsgeneuzel’. De Nationaal Coördinator tegen Discriminatie en Racisme mag wat de PVV betreft een ‘ander baantje’ gaan zoeken. Amnesty: ‘Duidelijk is dat de PVV bepaalde vormen van discriminatie niet wil tegengaan, behalve jegens ‘eigen burgers’.
Ook opvallend: het programma van de PVV lijkt zichzelf behoorlijk tegen te spreken. Waar er op de ene pagina gesproken wordt over hoe ‘schoolkinderen worden geïndoctrineerd met [...] genderwaanzin’, schrijft de partij één pagina verder dat ‘gelijkwaardigheid van man en vrouw, heteroseksueel of lhbti’ een van de belangrijkste uitgangspunten is ‘waarop onze samenleving is gebaseerd.’ Daar laat de partij het bij; concrete punten om de situatie voor LHBTIQ+-mensen te verbeteren worden op geen enkele wijze genoemd.
BBB
‘Racisme en discriminatie zijn ontoelaatbaar en strafbaar. Punt.' Het zijn kloeke woorden van de BBB, maar verder biedt het verkiezingsprogramma weinig duidelijkheid als het gaat om gelijkwaardigheid. Volgens het verkiezingsprogramma maken ‘kleur, leeftijd, afkomst, seksuele geaardheid, gender en religie’ niets uit, maar concreet beleid ontbreekt. Nergens wordt beschreven welke maatregelen de overheid gaat treffen om te voorkomen dat mensen worden gediscrimineerd.
Zo ontbreekt er in het verkiezingsprogramma van de BBB wel meer. Over etnisch profileren wordt bijvoorbeeld met geen woord gerept, ziet Amnesty, ‘Terwijl het een duidelijke, bij wet verboden vorm van discriminatie is die direct door de staat en overheid wordt ingezet.’ Ook over conversietherapie (homogenezing) en niet-noodzakelijke ingrepen bij intersekse personen neemt de partij geen standpunt in.
D66
D66 blijft goed overeind in de mensenrechtentoets. De partij van Rob Jetten ziet een Nederland voor zich waar ‘radicale gelijkwaardigheid’ heerst en discriminatie en racisme zijn uitgebannen. Om die droom werkelijkheid te maken, draagt de partij concrete maatregelen aan, oordeelt de mensenrechtenorganisatie. Zo zet D66 zich in tegen etnisch profileren door overheidsinstanties en algoritmen; pleit de partij voor een wettelijk verbod op conversiegenezing en op non-consensuele operaties bij intersekse personen; en springt ze in de bres voor een uitbreiding van de transgenderwet. De democraten komen ook met beleid om discriminatie jegens mensen met een beperking tegen te gaan.
Bovendien besteedt D66 als enige partij aandacht aan een ernstig onderwerp dat Amnesty als een blinde vlek beschouwt in de asielprocedure: seksueel geweld. ‘Signalen van seksuele trauma’s bij vluchtelingen worden onvoldoende herkend,’ zegt Amnesty, ‘Terwijl veel mensen die bescherming zoeken in Europa seksueel geweld hebben meegemaakt in hun land van herkomst of tijdens de vlucht.’ D66 wil dat er in opvanglocaties oog komt voor ‘de specifieke uitdagingen en behoeften van vrouwelijke asielzoekers, zoals ondersteuning bij het omgaan met gendergerelateerd geweld of de zorg voor kinderen. Ook pleit de partij tot vreugde van Amnesty voor standaard psychosociale hulp en ondersteuning vanaf dag één.
PvdD
‘Discriminatie en uitsluiting zitten in de haarvaten van alle onderdelen in onze maatschappij,’ erkent de Partij voor de Dieren, ook ‘bij de overheid zelf.’ Om die hardnekkige mensenrechtenschending tegen te gaan, pleit de partij van Esther Ouwehand onder meer voor een wettelijk verbod op het gebruik van etniciteit en nationaliteit als indicator in risicoprofielen, zodat de marechaussee potentiële regelovertreders niet meer discrimineert. Ook de PvdD wil af van homogenezing en niet-noodzakelijke behandelingen van intersekse personen. Al met al een humaan programma.
SP
De SP acccepeert geen enkele vorm van discriminatie, valt in het verkiezingsprogramma te lezen. De socialisten lijken dus welwillend op gebied van gelijkwaardigheid, maar hun programma blijft wat vaag. Hoewel de zich SP in debatten en wetsvoorstellen uitspreekt tegen homogenezing en niet-noodzakelijke ingrepen bij intersekse personen, neemt de partij in haar verkiezingsprogramma geen standpunt in.
Als het gaat over geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld is de SP wel helder en concreet. De partij wil een programma tegen seksisme, huwelijksdwang en eergerelateerd geweld, pleit voor betere bescherming van slachtoffers van bedreiging en stalking én noemt het belang van nazorg. Amnesty: ‘Helemaal in lijn met de mensenrechtenverdragen.’
In aanloop naar de verkiezingen toetsen wij de partijprogramma’s van de grootste acht partijen aan de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM). Houd onze website, Instagram of YouTube-community-pagina in de gaten. Lees ook de artikelen over asiel, wonen en klimaat en armoede.
Meer over de verkiezingen? Check npo3.nl/stemmen