Jongeren steeds onzekerder over hun lichaam: ‘Ik voel frustratie, afkeer, waardeloosheid'

Voor onze nieuwe serie Het Goddelijke Lichaam onderzochten we het lichaamsbeeld van jongeren. Wat blijkt: ze zijn nóg kritischer op hun lijf dan twee jaar geleden. Hoe kan dat?

“Eerst had ik vreetbuien en heel erg overgewicht. Daarna sloeg het de andere kant op, en werd het anorexia. Ik heb mijn lichaam heel wat aangedaan.” Aldus Rosa (24), één van de 1750 respondenten die meededen aan onze survey over het lichaamsbeeld van jongeren tussen de 16 en 35 jaar oud.

Rosa is niet alleen: uit ons onderzoek, dat we uitvoerden in samenwerking met onderzoeksplatform 3Vraagt, blijkt dat jongeren gemiddeld genomen onzekerder zijn over hun lichaam dan twee jaar geleden. En dat ze in sommige gevallen wel héél ver gaan voor hun perfecte physique. In het onderzoek werden hen vragen voorgelegd over onderwerpen als eten en diëten, sport, zelfbeeld en de kritiek en vooroordelen die zij uit hun omgeving krijgen. Dit zijn onze belangrijkste bevindingen. 

Zelfbeeld verslechterd
Toen we in 2021 een vergelijkbaar onderzoek uitvoerden, was 77% van de ondervraagden tevreden met zijn lichaam. Dat percentage is nu 68%. Vrouwen zijn in beide jaren gemiddeld minder tevreden met hun lichaam dan mannen. Vrouwen maken zich vooral zorgen om vet, mannen om hun (gebrek aan) spieren. Op basis van de onderzoeksresultaten concluderen wij dat één op de drie van de ondervraagde jongeren “ongezonde” keuzes maakt om er beter uit te zien.

Van de mannelijke respondenten is 37% weleens op dieet geweest en bij de vrouwen is dit 59%. We vroegen ook wat voor dieet zij volgden. Er komt in de antwoorden van alles voorbij: Sonja Bakkeren, alleen maar droge rijst eten, Dr. Frank, keto (dus: geen koolhydraten), HerbaLife, calorieën in de ban doen, of leven op sapjes. 37% van de mannen diëten, tegenover 59% van de vrouwen. En de een doet het gezonder dan de ander. Zo schrijft een respondent dat ze een ‘uithongerdieet’ deed. “M’n haar viel uit, ik menstrueerde niet meer en ik was moe na alles wat ik deed.” 

Meer dan de helft van de respondenten let op zijn suikers en vetten. Daar is principe niks mis mee, maar ook in opletten wat je eet kun je doorslaan. Dan spreken we van orthorexia: een ongezonde fixatie op gezond eten. Vanaf vandaag staat daarover een nieuwe aflevering van Het Goddelijke Lichaam op het YouTubekanaal van NPO3.

Obsessief sporten
Naast diëten is sport ook hot: massaal gaan jongeren sporten om te werken aan hun killer body: 17% sport wekelijks, 40% meermaals per week en 5% dagelijks. De belangrijkste redenen daarvoor zijn fysieke en mentale gezondheid. Ondervraagden schrijven bijvoorbeeld het kicken te vinden om te kijken wat je fysieke grenzen zijn: hoe ver kun je bijvoorbeeld gaan met het kweken van spieren? Ook gewichtsverlies is een veelgenoemde reden om te gaan sporten. Niet zo gek, als je bedenkt dat een kwart van alle jongeren last heeft van overgewicht. Een laatste reden die ondervraagden noemen, is dat veel sporten een statussymbool is.

Een deel van de respondenten hecht bijzonder veel waarde aan zijn sportroutines. “Toen de sportscholen moesten sluiten vanwege corona heb ik letterlijk gehuild omdat ik bang was dat ik thuis niet hard genoeg kon sporten. Ik heb iedere dag thuis gesport om te compenseren”, reageert een van hen.

Voor Rosa werd het sporten op den duur een obsessie. Eén trigger, noemt ze, was de zogenoemde ‘sportsleutel’ die ze kreeg na het opstellen van haar persoonlijke trainingsplan. “Na afloop van de training zag je daarop hoe lang je getraind had, maar ook hoeveel calorieën je verbrand had. Die statistieken hebben mij geholpen mijn eetstoornis voort te zetten.” Om zich heen ziet Rosa meer mensen die zich makkelijk laten beïnvloeden door deze technologie, en niet altijd op een gezonde manier.

Pesten en vooroordelen
Met opmerkingen over uiterlijk krijgen respondenten veelvuldig te maken. “Ik heb helaas vaker meegemaakt dat mensen mij matchen op een datingapp om me te vertellen dat ik dik ben,” schrijft een anonieme respondent. “Ik heb een spiegel thuis schat. I know.”Vooral bij familie en partners krijgen jongeren te maken met kritiek en vooroordelen.

Veel mensen denken dat dikke mensen zich alleen maar volstoppen met eten, en nooit sporten, vertelt Monique (21). Zij kreeg zoveel opmerkingen van haar oma over haar gewicht, dat hun band verstoord raakte. “Mensen denken dat dikke mensen heel ongezond zijn. Ik at toen ik zwaarder was altijd volgens de schijf van vijf, en met die manier van eten kwam ik alleen maar aan. Pas toen ik losbrak van de schijf van vijf begon ik af te vallen en lekkerder in mijn vel te zitten.”

Dit herkent ook Rosa. Die werd in eerste instantie gepest met haar overgewicht. “Mensen hamerden erop dat ik moest afvallen. Ze denken dat dikke mensen lui zijn. En toen ik afviel, vroeg iedereen: hoe doe je dat? Iedereen dacht opeens dat ik gezond was. Maar dat was ik allesbehalve.” Een gezond lichaam voldoet niet altijd aan het heersende schoonheidsideaal, zegt ook Rosa: “Ieder lichaam is anders.”

Diversiteit is key
Bij het standaardbeeld van hoe een lichaam eruit hoort te zien, spelen (sociale) media een grote rol, lieten ondervraagden weten. “Ik ben helemaal niet op zoek naar modellen, maar naar foto’s van katten en konijntjes”, zegt de non-binaire Izzy (20). “Maar door het nieuwe algoritme van Instagram krijg je dingen te zien die je helemaal niet volgt.” Met corona werd hun zelfbeeld bijzonder slecht: “Toen werd ik verleid om heel veel uur per dag op sociale media te zitten en zag ik alleen maar perfecte fotoshoots voorbij komen.”

Daarom is het belangrijk dat er meer verschillende soorten lichamen te zien zijn op (sociale) media, zegt Monique (21). Zij krijgt de indruk dat er op dat vlak al een verbetering te zien is, bijvoorbeeld op Instagram. “Ik heb het idee dat veel meer soorten lichamen worden getoond. Bij mij heeft het heel erg geholpen dat er modellen zijn die meer op mij lijken.”

Izzy denkt dat veel mensen op sociale media hun foto’s shoppen – en er niet open over zijn. Daarom ontstaat er volgens hen een vertekend beeld van hoe een (gezond) lichaam eruit hoort te zien.

Desgevraagd noemt Rosa – die dus eerst overgewicht had, en daarna ondergewicht – ook skinny privilege, het bevoordelen van mensen met een dun postuur. “Toen ik dun was werd ik, net zoals toen ik zwaarder was, wéér gezien, maar dit keer op een positieve manier. Ik kreeg complimenten, mensen gingen opeens gesprekken met me aan. Oude klasgenoten zeiden dat ik er goed uitzag, en vroegen hoe het met me ging. Terwijl dat tijdens mijn middelbare schooltijd me misschien één keer was gevraagd.” 

Ook Rosa vindt het goed dat er in de media meer wordt geïnvesteerd in een realistisch, divers beeld. 60% van de respondenten van ons onderzoek vergelijkt zichzelf namelijk met anderen. “Er zijn meer plussize modellen, dus het wordt minder zwart-wit. Toen ik op de middelbare zat, werd je alleen gezien als je dun bent”, zegt Rosa.

Kijk Het Goddelijke Lichaam iedere vrijdag om 16:00 op het YouTube-kanaal van NPO3. Of check hieronder aflevering 2 over Gwen (27) en Yvonne (29) waarbij hun fitte levensstijl doorsloeg in de onzichtbare eetstoornis Orthorexia. 

• Deel