Coronavirus in kamp Moria: ‘Dit kan een nieuw trauma als Srebrenica worden’

Een overvol vluchtelingenkamp, minimale medische zorg, nauwelijks stromend water, een dodelijk virus. Het klinkt als het scenario voor een horrorfilm, maar het gebeurt in onder andere Kamp Moria. Huisarts Steven van de Vijver bericht over de situatie.

Door Eefje Blankevoort, Els van Driel en Marthe Naber Heuer

Op woensdag 18 maart reisde huisarts Steven van de Vijver met een zwaar gemoed van Lesbos terug naar huis. Daar heeft hij een week als vrijwilliger voor Stichting Bootvluchteling in kamp Moria gewerkt. Een uitbraak van het coronavirus zou de lont bij het kruitvat zijn, waarschuwt hij: “Geen kind, moeder of oudere zal worden overgeslagen: in kamp Moria zou ‘isoleren’ of ‘indammen’ van het virus een illusie zijn. En zorg verlenen zonder beademing, schorten en mondkapjes is er een groot gevaar.”

Steven, die ervaring heeft als arts in oorlogs- en tropengebieden, rekent ons voor: het blijft gissen, want er is nog geen onderzoek bekend naar wat er gebeurt op een plek waar corona uitbreekt zonder zorg. Maar naar schatting zal bij een uitbraak drie á vier procent van de mensen hier sterven aan het virus. “Dat is intens heftig, ja. Je moet ook niet onderschatten wat voor weerslag een uitbraak mentaal zal hebben. Dat hebben we met ebola gezien. Als mensen merken dat anderen ziek worden of doodgaan en de zorg niets voorstelt, dan vrees ik dat er echt paniek gaat uitbreken.” 

Tikkende tijdbom

En het virus komt dichterbij: op 13 maart werd op Lesbos een eerste coronavirusbesmetting gemeld. Artsen zonder Grenzen luidde vervolgens de noodklok. De besmetting betrof een Griekse vrouw, maar wat als het virus overslaat naar het overbevolkte kamp? Daar zitten 20.000 mensen op een ruimte voor 3.100. Veertig procent van hen is kind. Er is alleen koud water, en in sommige delen van het kamp is er maar één waterkraan per 1300 mensen. Medische zorg is er nauwelijks. De vluchtelingen kunnen zich onder die omstandigheden nooit aan de richtlijnen tegen het coronavirus houden, stelt Artsen zonder Grenzen. De organisatie zet op het moment van schrijven haar werk in de kliniek voort en dringt aan op onmiddellijke evacuatie van de kampen.

Nauwelijks nog vrijwilligers

De eerste coronamelding heeft gevolgen: hulporganisaties kunnen niet meer instaan voor de veiligheid van hun vrijwilligers en sturen ze naar huis. De laatste maanden breken er door de toegenomen spanningen regelmatig rellen en branden in het kamp uit. Bovendien is het voor nieuwe vrijwilligers onmogelijk om gelijk aan het werk te gaan: uit angst voor verspreiding van het coronavirus moeten die eerst twee weken in quarantaine als ze aankomen. “Er is nog maar een handjevol vrijwilligers,” vertelt Steven. “Mijn team wordt niet vervangen, de medische zorg dunt dus steeds meer uit. Ons werk is ook eigenlijk niet meer te doen. Er was nog een beetje zeep en alcohol om te desinfecteren maar er waren geen schorten, mondkapjes of brillen.”

Een dag na zijn aankomst in Nederland draait Steven alweer zijn medische dienst in het OLVG in Amsterdam. “Het is onwerkelijk om weer te schakelen en te ervaren hoe groot de verschillen zijn in zorg. Er is in Nederland al een tekort aan beademingsapparatuur, ik heb niet de illusie dat die apparatuur, als die er al zal zijn, op Lesbos ingezet gaat worden voor vluchtelingen.”

Lockdown?
Sinds 17 maart zijn er nieuwe maatregelen afgekondigd in kamp Moria: er mogen geen bezoekers meer het kamp in, en alle activiteiten die het leven nog enigszins dragelijk moesten maken, zoals school, bibliotheken en sport, zijn stopgezet. Vluchtelingen mogen alleen nog het kamp uit op een georganiseerde en gereguleerde manier tussen zeven uur ‘s ochtends en zeven uur ‘s avonds. In de praktijk betekent dit dat er slechts één persoon per familie het kamp mag verlaten en in totaal maar honderd mensen per uur. De vraag is of er een totale lockdown komt.

Alleenreizende jongeren

Op de afdeling voor alleenreizende minderjarigen is de onzekerheid groot. ‘We voelen ons in de steek gelaten,’ zegt de zeventienjarige Ahmed Zakaria. ‘We dachten dat we naar de EU konden komen om veilig te zijn en eindelijk weer naar school te kunnen, maar als we in Syrië waren gebleven en daar dood waren gegaan, was dat beter voor ons geweest’.

Alleenreizende jongeren zijn extra kwetsbaar voor psychologische problemen. Ze staan er zonder hun ouders alleen voor. Hoe weten ze wie ze moeten vertrouwen en wat ze moeten doen? De lange wachttijden op de eilanden voordat er duidelijkheid is over hun procedures knaagt aan hun jonge levens. Het aantal depressieve en suïcidale jongeren is dan ook tot een hoogtepunt gestegen. Naast alle andere klachten als schurft, diabetes en steekwonden door vechtpartijen is het behandelen van snijwonden door zelfmutilatie een van de meest voorkomende medische klachten. Nu het coronavirusvirus aanstaande is, zal er geen mankracht meer zijn om deze klachten te behandelen. 

Drie grote Nederlandse hulporganisaties, Defence for Children, Stichting Vluchteling en VluchtelingenWerk, roepen Nederlandse gemeenten sinds 11 maart 2020 op om vijfhonderd van deze kwetsbare alleenreizende minderjarigen uit Griekenland op te nemen. Zeventien gemeenten hebben toegezegd, maar de Nederlandse regering wil nog niet bewegen.

Dat gaat tegen afspraken in: de EU-lidstaten zouden vluchtelingen uit Griekenland overnemen sinds de EU-Turkije-deal in 2016, maar dat is nauwelijks gebeurd. Ondertussen komen er nog steeds vluchtelingen aan, onder andere uit de kapotgebombardeerde Syrische provincie Idlib. Sinds Erdogan in februari 2020 vluchtelingen inzet als pionnen in een politiek spel is de situatie dramatisch verslechterd. Met steun van Europa treedt de Griekse grenswacht op om de buitengrenzen te bewaken tegen deze nieuwe ‘invasie’: tegen alle internationale afspraken in duwt de EU bootjes met vluchtelingen terug en schiet ze zelfs met scherp. Ondertussen worden vluchtelingen en hulpverleners op de Griekse eilanden aangevallen door extreemrechtse knokploegen.

Apocalyps

Steven vindt dat alle mensen op de eilanden per direct moeten worden geëvacueerd. “Deze mensen hebben nu nog geen coronavirus en vormen geen gevaar voor de volksgezondheid. Als alle lidstaten tweeduizend mensen opnemen is het probleem opgelost en voorkomen we een ramp. Als we nu niet handelen is de kans groot dat het helemaal misgaat. Dan heb je bij wijze van spreken een soort Srebrenica: een groot gezamenlijk trauma dat je zelf hebt gecreëerd. Ik vraag bij deze Brussel, Den Haag: show me your morals. Anders hebben we een humanitaire ramp op ons geweten.”

Het kabinet zegt vooralsnog nee, maar met jouw steun kan dat veranderen. Helpen? Hier kun je jouw gemeente oproepen om zich aan te sluiten: teken de petitie, doe mee aan de Walk of Shame EU, of steun de laatste vrijwilligers op de Griekse eilanden. Deze organisaties zijn nog actief: Stichting Bootvluchteling, Artsen zonder Grenzen, Because we Carry en Movement on the Ground.

Fotocredits: Mona van den Berg in opdracht van Stichting Vluchteling

• Deel