Hoe leer je de problemen rondom het klimaat zo helder mogelijk zien?

Schrijver Jelmer Mommers vertelt over de mensen die hem inspireerden en die hem hielpen het klimaatprobleem helder te verwoorden.

Klimaatjournalist Jelmer Mommers’ nieuwe boek heet Hoe gaan we dit uitleggen - Onze toekomst op een steeds warmere aarde. Het is een kraakheldere uiteenzetting van hoe groot onze mondiale klimaatsores zijn en daarnaast een goede handleiding voor wat we met z’n allen kunnen doen om de toekomst enigszins hoopvol tegemoet te treden. Ik denk dat de wereld een betere plek zou zijn als iedereen de dingen zo helder zou zien en weergeven. Maar hoe heeft Jelmer Mommers dat geleerd? Wie heeft hem beïnvloed? Dat vroeg ik hem over de telefoon.

Jelmer, wat is de boodschap van je boek?
"De boodschap is dat klimaatverandering de grootste bedreiging is die we als mensheid ooit hebben gekend. Hoewel het klimaat alles bedreigt wat ons lief is, is het nog niet te laat om de opwarming te stoppen. Sterker nog, overal op aarde zijn mensen in actie gekomen om oplossingen te introduceren en te zorgen dat we in een duurzame wereld terecht komen. Uiteindelijk is mijn boek hoopvol, over een hopeloos onderwerp."

Wat bedoel je met ‘hoopvol over een hopeloos onderwerp’?
"Er moet iets radicaals gebeuren om het tij te keren. Dat zie je gelukkig al wel gebeuren. De effecten zijn nog te klein, maar er zijn mensen die de straat opgaan, er zijn mensen die steenkolenmijnen bezetten, er zijn klimaatwetten, er zijn pensioenfondsen die hun geld weghalen bij vervuilende partijen. Al die bewegingen zijn al gaande. Het enige wat we moeten doen is die bewegingen versterken en groter maken."

Wanneer ben je begonnen met schrijven?
"Ik heb een master journalistiek gedaan in Groningen. Tijdens die studie ben ik me al in het klimaat gaan verdiepen. De onderzoeken die ik ernaar deed werden steeds langer en ik ging er stukken over schrijven. Met name de laatste jaren heb ik voor De Correspondent interviews gedaan met iedereen die je kan verzinnen op het gebied van het klimaat: van activisten tot Shell-medewerkers, van VVD’ers tot PvdD’ers, van optimisten tot zwaar wanhopigen. Gaandeweg die rit kreeg ik het idee dat ik nu begrijp waarom we zo in de problemen zijn gekomen, waarom we in zo’n impasse zitten en waarom we klimaatbeleid als iets negatiefs ervaren."

Hoezo?
"We hebben het gevoel dat we, om iets aan klimaatverandering te doen, comfort moeten inleveren. Dat we er minder rijkdom door krijgen. Mensen hebben zoiets van: ‘Maar wat krijg je ervoor terug?’ Die vorm van hopeloosheid van het huidige debat, die negativiteit ervan, heb ik geprobeerd te keren in het boek."

Het boek was de helderste uiteenzetting van de klimaatproblematiek die ik tot nu toe las - van het basale natuurkundige mechanisme van hoe de aarde opwarmt tot aan de filosofische ideeën die de mens inspireerden om zo los te komen staan van de natuur. Deze manier van zien lijkt me heel nuttig voor meer mensen. Hoe heb je geleerd de zaken zo helder te verwoorden en/of te zien?
"Dank! Wat betreft helder schrijven: ik liep ooit stage bij De Groene Amsterdammer, het opinieweekblad, dat toen nog op het oude pand zat, bij Westeinde in Amsterdam. Daar zat ik tussen de archieven van oud-medewerkers te tikken. Henk Hofland, de legendarisch journalist die helaas is overleden, kwam er weleens langs, dan schuifelde hij naar binnen om koffie te drinken met de hoofdredacteur. Een keer stopte hij bij mijn bureautje in dat archief en zei hij: “Weet je wat je moet doen? Als je goed wil worden in je vak, hoef je alleen maar tikkie-tikkie te blijven doen, dan komt het vanzelf wel.” Gewoon tikkie-tikkie blijven doen! Hij had geen ongelijk: schrijven is een ambacht."

Mooi! Maar goed, dan ben je nog niet bij het klimaat.
"Dat klopt. En daarvoor kijk ik dan naar Rob Wijnberg, onze hoofdredacteur. Een onderwerp als het klimaat is volgens mij bij uitstek een waar de De Correspondent goed mee overweg kan. Rob heeft het platform opgericht om licht te werpen op structurele ontwikkelingen. Het nieuws op tv gaat meestal over incidenten: het weer, een tropische storm, een hittegolf. Tv en media in het algemeen slagen er zelden in goed weer te geven wat er speelt. Ik trek conclusies op basis van jarenlang onderzoek, maar ik merk - zeker nu met de verschijning van dit boek - dat klimaat als puntje bij paaltje komt niet sexy genoeg is voor tv."

Er komt toch best weleens nieuws op tv over het klimaat?
"Ja, maar zeker bij praatprogramma’s zie je dat de actualiteit het telkens weer wint van dat lange, structurele verhaal, de sluipmoordenaar die klimaatverandering heet. De wetten van tv vereisen conflict en ruzie, en het klimaat leent zich daar minder voor. Dus ik ben blij dat Rob Wijnberg De Correspondent heeft opgericht en ik daar zo lang onderzoek heb kunnen doen en kan publiceren."

Door de achterliggende filosofie van die site dus, dan?
"Ja. We denken vaak na over bias in de media. De sterkste bias is die tegen relevantie, schreef The Guardian-columnist George Monbiot onlangs. Hoe belangrijker het onderwerp, hoe minder aandacht ervoor is."

Denk je niet dat er iets Freudiaans zit in het negeren van dat wat ons massaal de dood injaagt?
"Ha, misschien. Het onderwerp raakt aan zulke fundamentele vragen: waar gaan we met z’n allen naartoe? Dat voelt zo groot, zo existentieel, waardoor het een riskant onderwerp is waar mensen weleens bij zouden kunnen wegzappen. Terwijl er volgens mij ontzettend meeslepende verhalen te vertellen zijn. De hittegolf die tientallen doden eist in India bijvoorbeeld. Maar er zijn ook epische verhalen te vertellen over de politici die reageren op dat verhaal. Zij ontketenen een nieuw soort taal, een nieuw protest. De morele helderheid van Greta Thunberg, ik vind dat superfascinerende verhalen."

Wie hebben je verder geïnspireerd op het gebied van strijden tegen klimaatverandering?
"Bill McKibben. Hij is een Amerikaanse journalist die zo’n beetje het eerste boek schreef dat aan een breed publiek uitleg gaf over klimaatverandering: The End of Nature. Dat publiceerde hij al in 1989. Het is superhelder, ik heb er zelfs nog veel aan gehad voor mijn eigen boek. Hij is nu trouwens ook echt activist geworden, omdat hij vond dat het probleem alleen maar beschrijven te mager was, hij realiseerde de noodzaak om in actie te komen."

Neem je daarmee zelf ook positie in? Zie je jezelf als activist?
"Deels. De grap is: alle journalisten die zogenaamd geen rol spelen, omdat ze de neutrale werkelijkheid zeggen te beschrijven, spelen net zo goed een rol. De manier waarop wij afstevenen op een onomkeerbare veranderingen zijn niet mals. Laat ik het zo zeggen: de woordvoerders van Shell zijn blij als je geen stelling neemt. Ik ga zelf ook de straat op. Op 20 september komt er een wereldwijde klimaatstaking, die is niet alleen voor schoolgaande kinderen, maar ook voor volwassenen."

Wie hebben je nog meer geïnspireerd?
"Rebecca Solnit. Zij is ook een Amerikaanse schrijver en activist, en ze is bijzonder goed in het beschrijven van hoe verandering werkt. We zijn geneigd te denken dat verandering pas plaatsvindt als iedereen meewerkt. Neem een protest tegen een pijpleiding. De gangbare manier om naar zo’n protest te kijken is achteraf zien of die pijpleiding uiteindelijk wel of niet is gelegd. Is dat wél zo, dan is het protest mislukt. Solnit heeft een andere kijk: er zijn heel waardevolle indirecte effecten die uitgaan van zo’n protest."

"De pijpleiding uit mijn voorbeeld werd gelegd in North Dakota. Een van de jongeren die meereisde was een serveerster uit New York, Alexandria Ocasio-Cortez. Die zag die protesten en kwam terug in New York en dacht: wat een strijd, wat een energie om dat drinkwater te beschermen. Ze besloot dat ze zelf meer moest doen, heeft zich verkiesbaar gesteld en is nu vanuit het Amerikaanse Congres haar Green New Deal aan het vormgeven. Je weet nooit hoe jouw protest en acties anderen positief kunnen beïnvloeden, leerde Solnit me. Op den duur kunnen er zomaar eens mooie dingen van komen."

Hoe gaan we dit uitleggen - Onze toekomst op een steeds warmere aarde verscheen bij De Correspondent.

• Deel