De Tsjernobylramp gaf Ilja (29) een aangeboren botziekte

Voor de meesten van ons is een kernramp een vage dreiging, iets wat we op tv zien. De in Den Haag wonende Ilja wordt er een leven lang door beïnvloed: zijn moeder woonde in de buurt Pripjat, de stad waar de Tsjernobylcentrale stond. Ilja werd geboren met een botziekte.

De serie Chernobyl van HBO vertelt op bloedstollende wijze een verhaal over de ramp met de in Oekraïne gelegen kerncentrale Tsjernobyl. Wat een ontploffing en brand in een kerncentrale met het menselijk lichaam doen wordt op gruwelijke wijze in beeld gebracht, maar wat de serie niet laat zien is hoe mensen jaren later nog de gevolgen van dat radioactieve materiaal ondervinden. Volgens sommige schattingen waren dat honderdduizenden mensen, velen daarvan woonachtig in Wit-Rusland en Oekraïne, waar veel radioactief materiaal terecht kwam. We spraken Ilja om erachter te komen hoe dat hem beïnvloedde.

“De Tsjernobyl-ramp is erg ingrijpend geweest voor mijn leven. Die botziekte heeft altijd veel pijn gedaan en ik heb tien chirurgische operaties gehad met als doel de pijn te verlichten. Dat is in Nederland gebeurd: we zijn hier in 2003 naar toe gekomen. Ik kan me niet voorstellen dat ik die operaties in Wit-Rusland zou kunnen laten doen, of zou moeten ondergaan. De gezondheidszorg is zoveel beter en beter geregeld in Nederland.

Mijn ziekte is chronisch en ongeneeslijk. Ik besef wel dat er gradaties zijn in hoe de straling mensen heeft beïnvloed: er zijn in Wit-Rusland speciale zorghuizen voor dit soort kinderen, sommigen daarvan zijn er veel erger aan toe dan ik. Ik heb kinderen gezien die zonder ogen geboren zijn, om maar iets te noemen. Dat heeft me geholpen mijn eigen ziekte te relativeren. 

Ik ben geboren in Wit-Rusland, een paar jaar na de ramp met de kerncentrale. Ik heb een aangeboren botziekte. Mijn moeder woonde niet zo ver van Pripjat af toen de ramp gebeurde. Ik ben een Tsjernobyl-kind. Dat is een officieel stempel in Wit-Rusland: na mijn geboorte ging mijn moeder allerlei doktoren en ziekenhuizen af, om mij te laten testen. En na tests kwam het eruit: ik was zo’n kind, de afwijkingen waren door straling van de centrale veroorzaakt. Dat heeft best wat consequenties. Je familie krijgt daardoor wat geld, vaak ook al omdat je met zulke aangeboren afwijkingen moeilijker kunt studeren, werken, dat soort dingen. Mijn leven is goed hoor: ik werk in IT, ik ontwikkel cloud-software. Als ik een klein beetje vrije tijd heb vind ik het leuk om te acteren. En ik mag er graag een drinken.

Onderzoek naar de ramp

Toen ik jonger was heb ik onderzoek gedaan naar de ramp, en wat ik vond heeft niet zozeer mijn blik op kernenergie veranderd, als wel mijn blik op hoe afschuwelijk de Sovjet-regering destijds handelde. Die reactor is gebouwd in een extreem kort tijdsbestek, met heel beperkte middelen. Dus de goedkoopste materialen zijn gebruikt bij de bouw. Er is zo’n gezegde dat een ongeluk bestaat uit kleine ongelukjes. Dat is hier gebeurd. 

De afloop van de ramp was het ergste: de regering hield alles onder de pet. Mijn moeder herinnerde zich dat er opeens oranje regen viel in die dagen na de ramp, terwijl de regering ontkende dat er iets aan de hand was. Mensen hadden geen idee. De ramp gebeurde op 26 april 1986. Een paar dagen later, op 1 mei, vond de Parade van de Arbeid plaats, waar mensen massaal heengingen. Op 9 mei was de Overwinningsparade, om te vieren dat de Sovjet-Unie in de Tweede Wereldoorlog de nazi’s had verslagen. Terwijl Europese regeringen opdracht geven om hele groente-oogsten te verbranden liepen ze in Wit-Rusland, vlak in de buurt van een nog brandende centrale, gewoon optochten te houden. 

Het tragische is dat de ramp nu nog steeds wordt gebruikt door de politieke klasse om een zelfverheerlijkend verhaal mee op te houden: de Russen hebben het erover een nieuwe tv-serie over de ramp te maken, verteld vanuit Russisch perspectief. Daarin hebben de Amerikanen er op een of andere manier iets mee te maken, en dan met name de CIA.

'komisch Westerse blik op het Sovjettijdperk, kameraad'

Mijn moeder en ik hebben nooit echt over de ramp gesproken. Zij groeide op onder het communistische systeem, een systeem dat zowel je waarneming van zo’n ramp beïnvloedt als je kennis erover, en daarmee ook je geheugen. Daarnaast is het nu ook al weer lang geleden voor haar.

Van de serie Chernobyl heb ik een half uur van de eerste aflevering gezien. Toen viel ik in slaap, ik ben te druk op werk. Ik moest wel ontzettend lachen dat die mensen in die serie elkaar ‘Comrade’ noemen. Dat doet niemand in Rusland nu, en dat deed niemand in die periode van het Sovjet-regime dat die ramp plaatsvond. Dat is echt een komisch Westerse blik op het Sovjettijdperk. Maar goed, misschien kijk ik de serie nog weleens in zijn geheel. Weet je zo genoeg, kameraad?”

• Deel