Jongeren zijn minstens even politiek actief als volwassenen, zegt deze filosofe

Alleen in Instagram geïnteresseerde flierefluiters? Dat valt mee, betoogt Femke Kaulingfreks, die de maatschappelijke betrokkenheid van jonge Nederlanders onderzoekt die elders onderbelicht blijft. "Je moet straatpolitiek niet beoordelen op het resultaat of op de oplossingen die eruit voortkomen, maar op wat het aan het licht brengt."

In 2008 vertrok Femke Kaulingfreks (1981) naar de Banlieues van Parijs. Een paar jaar daarvoor waren er twee jongens van veertien geëlektrocuteerd, nadat ze schuilden in een elektriciteitshuisje tijdens een achtervolging met de politie. President Sarkozy oordeelde direct dat het wel criminelen moesten zijn. Femke kreeg de indruk dat het journalisten daardoor niet lukten het ware verhaal van de Parijse wijk te vertellen.

Via jongerenmedewerkers kwam de kersvers afgestudeerde filosofe en antropologe in een Banlieues-buurthuis. Daar hoorde ze naast verhalen over ruzies en moeilijkheden, vooral veel over vriendschap, liefde, familie. Én over een politieke betrokkenheid waarover ze – na gesprekken met meer dan honderd jongeren uit Nederlandse ‘slechte buurten’ – het boek Straatpolitiek (2017) schreef. De feestelijke presentatie van dat werk hield ze niet in een universiteit, maar op een plek in Rotterdam waar de jonkies die ze onderzocht ook daadwerkelijk komen. Haar positieve boodschap over de generatie van de toekomst kan overigens niet overal op bijval rekenen. Zo kreeg Femke vorig jaar nog GeenStijl nog op haar dak, nadat ze in een interview had betoogd dat rapper Boef wel iets had van James Dean, een Amerikaanse acteur die symbool stond voor jeugdige rebellie en ontevredenheid.

Terwijl de filosofe bij haar thuis een Albert Heijn-quiche in de oven zet, spiek ik door haar dvd-collectie. Apocalypse Now, Jim Jarmush, Ingmar Bergman.

Dwarse films voor een dwarse vrouw.

Jongeren zijn niet minder politiek betrokken dan volwassenen, zeg jij. Opkomstpercentages laten een ander beeld zien.

“Ach, wat betekent ‘politiek’. Met dat woord bedoelen we vrijwel altijd de partijpolitiek: wat er in Den Haag of in de gemeenteraad gebeurt. Maar dat is slechts één verschijningsvorm. Activisme is ook politiek. Wat mensen in hun dagelijks leven doen, kan eveneens politiek zijn. Neem meiden van kleur die nu hun kroeskrullen laten groeien en daar op Instagram of Youtube statements over maken. Die vragen: waarom zie je mijn uiterlijk niet op billboards of in modetijdschriften? Dat is iets persoonlijks, maar heeft wat mij betreft ook een sterke politieke betekenis. “

Wat is er precies politiek aan meiden die Instagrammen over hun kapsel?

“Politiek gaat vaak over emancipatie. Er is een beeld van wat goed en normaal is, en veel jongeren passen niet in dat dominante plaatje. Daardoor krijgen ze het gevoel dat ze geen gelijke kansen hebben. Met dergelijke foto’s eisen die meiden hun plek op, komen ze in opstand. Veel artiesten uit de hip-hopscene rappen over gelijkwaardigheid, rechtvaardigheid, over de relatie met de politie of over racisme en discriminatie. Ik denk aan Gikkels, Typhoon, Fresku, Insayno, aan Appa – hoewel die eigenlijk al wat ouder is – Stryder…”

Hoe definieer jij politiek eigenlijk, Femke?

“Politiek is alles wat te maken heeft met hoe de samenleving wordt georganiseerd, en gaat over de publieke zaak. Neem de rellen die ontstonden toen Mitch Henriquez door politiegeweld om het leven was gekomen. Dat is politiek handelen: die jongeren waren gefrustreerd over etnisch profileren, en merkten dat ze in de Schilderswijk anders werden behandeld dan jongeren in Scheveningen. Daardoor ontstond verzet. Hooligans van Ajax die knokken tegen Feyenoord bedrijven geen politiek. Zij hebben mot met elkaar, maar doen geen aanspraak op de bredere inrichting van de samenleving. “

Buitengesloten jongeren in Nederland staan volgens jou buiten de mainstream-politiek en bedrijven daarom ‘straatpolitiek’. Wat is dat precies?

“Ze hebben het gevoel dat de institutionele politiek niets voor ze kan doen. Ze zien wat we allemaal zien: dat politici niet eerlijk zijn. Jongeren, die oprechtheid willen, stoort dat-”

Wacht even, politici zijn toch niet allemaal oneerlijk?

“Wat ik bedoel is: continu concessies doen. Ik bedoel ook dat het niet duidelijk is wat de principes van een partij zijn. Dat het CDA jongeren de basisbeurs terugbelooft, maar het vervolgens niet waarmaakt. Of dat GroenLinks, een partij die principieel anti-militair is, zegt niet mee te doen aan een militaire interventie, maar later toch instemt met een missie naar Uruzgan. De principes ontbreken. Geloof me, jongeren merken dat.”

Je aansluiten bij een politieke partij is makkelijker gezegd dan gedaan: het zijn gesloten bolwerken

“Daarom uiten ze hun engagement in de vorm van allerlei verschillende informele vormen van politiek: straatpolitiek. Sommige dingen gebeuren letterlijk op straat – activisme, vluchtelingen die huizen kraken – maar je kan de straat ook zien als openbare plek waar je je visie met anderen kan delen, zoals het internet. Youtube is een virtuele straat."

Je zou je ook kunnen afvragen waarom ze zich dan niet gewoon bij een politieke partij aansluiten, of er zelf een beginnen.

“Ook op dat gebied gebeurt er veel. Je hebt Nida, een Islamitische partij op lokaal niveau in Rotterdam [en sinds kort in Den Haag, red]. DENK trekt ook jonge stemmers. BIJ1, de partij van Sylvana Simons, zelfde verhaal. Maar het is lastig. Kijk naar de machtsdynamiek in Nederland. Uit een grootschalig onderzoek bleek dat mensen met een oer-Hollandse achtergrond en een strafblad meer kans maken op een baan dan iemand met een buitenlandse achternaam en een fantastisch CV. Datzelfde geldt voor de politiek. Je aansluiten bij een politieke partij is makkelijker gezegd dan gedaan: het zijn een gesloten bolwerken. De politici die nu aan de macht zijn komen uit hetzelfde kringetje: dezelfde studies, dezelfde studentenverenigingen.”

Ik snap je punt, maar toch: Nida, BIJ1 en DENK verbleken bij Forum voor Democratie, qua populariteit onder jongeren.

“Thierry Baudet is een duidelijke persoon met één verhaal. Dat verhaal gaat terug naar de basis, naar onze cultuur, onze identiteit. Als je een beetje een zoekende jonge student of puber bent, spreekt dat aan. Terwijl het een schijnverhaal is. Er is niet één cultuur, één verhaal of één oorsprong. In de Gouden Eeuw was Nederland ook heel divers. Het is een retorische truc die inwerkt op hun onzekerheid.”

Foto: Khalid Amakran

Loop je met jouw duiding niet het gevaar dat je het goedpraat dat bepaalde jongeren niet aan ‘echte’ politiek doen?

“Ik geloof niet zo in een ‘goede’ vorm van politiek of een ‘slechte’ vorm van politiek, ook niet van traditionele politiek. We moeten kritisch kijken naar alle vormen van politiek. Maar dit zijn wel verschillende zaken hoor.”

“Straatpolitiek is meestal namelijk horizontaal georganiseerd, terwijl politieke partijen per definitie hiërarchisch zijn. Occupy noemde zichzelf geen leaderless movement, maar een leaderful movement.”

Bij Occupy was dat horizontalisme toch ook een van de redenen dat het uiteindelijk tot niets concreets leidde??

“Zeker. Straatpolitiek is het zaadje van waaruit iets kan opbloeien, maar niet het eindstation. Het is heel vaak ook niet praktisch, niet efficiënt of effectief. Maar veel dingen die jongeren doen zijn politiek effectief omdat ze een probleem aanduiden, niet per se omdat ze de oplossing aandragen.”

De machinerie aan politieke instituties moet niet in de verdediging schieten, maar naar jongeren luisteren

“Die hele campagne tegen etnisch profileren is daar een goed voorbeeld van. Een paar jaar geleden wist niemand wat het precies betekent. Toen gingen jongeren filmpjes online zetten van hele hardhandige arrestaties uit hun buurt. Tegelijkertijd maakte een groep jonge mensen een korte docu over een groepje witte en zwarte jongens dat de straat opgaat. Daar zag je heel duidelijk hoe verschillend de politie op ze reageert. Met andere woorden: probleem aangekaart.”

En dat is bewonderenswaardig, maar de Occupy beweging heeft uiteindelijk toch weinig verandering gerealiseerd?

“Nee, maar dat betekent niet dat het geen betekenis heeft gehad. De politieke filosofe Jodie Dean is heel kritisch over Occupy, omdat het niet geleid heeft tot een nieuwe partijstructuur. Terwijl ik denk: je moet straatpolitiek niet beoordelen op het resultaat of op de oplossingen die eruit voortkomen, maar op wat het aan het licht brengt. Je laat jongeren in de steek als je bij voorbaat zegt: ‘Je kwam niet met een oplossing, dus het is niet betekenisvol.’ We moeten eerst erkennen dat het politiek betekenisvol is, en vervolgens moeten ook mensen in het centrum van de macht meedenken over oplossingen.”

Jij ziet straatpolitiek als een zaadje wat naar de gevestigde politiek kan groeien. Je kan het ook andersom zien: dat de gevestigde politiek een stap naar de straatpolitiek kan doen.

“Je hebt een goed-geoliede machine van institutionele politiek, en op het moment dat de mensen daarbuiten zand in de machine gooien en daarmee de boel verstoren, komt die in beweging en kan je emancipatie teweeg brengen. Dan moet die machinerie aan politieke instituties niet in de verdediging schieten, maar kijken en luisteren. Er is dus iets kapot – nou jammer, maar het laat wel ruimte voor iets nieuws, zou ik zeggen. Al blijft dat in de praktijk lastig.”

Femke Kaulingfreks is verbonden aan de Universiteit Utrecht en de Radboud Universiteit Nijmegen. Straatpolitiek is haar tweede boek en verscheen bij uitgeverij Boom. Eerder deed de antropologe en politiek filosofe onderzoek naar Amerikaanse ex-gevangenen aan de universiteit van Berkeley. Daarover ze schreef ze later voor De Correspondent.

• Deel

Maarten van Gestel