"Als we iets willen doen tegen klimaatverandering moet ook ons geld veranderen"

Klimaatverandering tegengaan is heel duur, zo luidt de conventionele wijsheid. Maar volgens econoom Anne Kervers (28) kun je dat niet zomaar stellen.

Door Matthijs van Rumpt

1000 miljard euro moet het kosten, zei de Europese Unie over haar klimaatdeal. Dat soort bedragen leveren eindeloze discussie op: wie gaat het betalen, wat levert het op? Volgens Anne Kervers moeten we echter een stapje terug doen. We zijn namelijk zo veel met geld bezig, maar hebben het eigenlijk bijna nooit over hoe geld werkt. De discussie over geld zelf mag meer gaan leven, vindt Anne, want in het maken van geld maken we al veel politieke beslissingen.

Anne studeerde economie en werkte bij de Triodos Bank. Nu promoveert ze aan de Universiteit van Amsterdam bij de onderzoeksgroep ‘A New Normative Framework for Financial Debt’ en geeft ze presentaties en workshops met het project Unmuting Money, om op die manier een kritisch gesprek te starten over de rol van geld in maatschappelijke vraagstukken. We moeten ons realiseren dat geld niet ‘natuurlijk’ is, zo redeneert zij. Zo wordt namelijk duidelijk dat de manier waarop we nu geld maken gevolgen heeft voor waar geld beschikbaar voor is. 

Aan ons vertelde ze aan de hand van vier inzichten hoe de manier waarop ons geld nu gemaakt wordt invloed heeft op hoe we klimaatverandering tegen kunnen gaan.

Geld is een menselijke uitvinding 

Het klinkt misschien logisch, maar toch is het goed om nog eens te benoemen: geld is een afspraak tussen mensen. Dat moeten we ons blijven realiseren, vindt Anne, want zo weten we ook dat we er invloed op kunnen hebben. We zijn geld namelijk zo gewend, dat we het zijn gaan zien als iets natuurlijks.

“Als je je realiseert dat geld iets is dat iedere dag wordt gemaakt, dan ga je je afvragen: hoe wordt geld eigenlijk gemaakt? Op basis van welke afspraken en principes gebeurt dat?", zegt Anne. “We moeten bevragen of onze manier van geld maken niet op gespannen voet staan met duurzaamheidsprincipes. Want die discussie leeft nu bijna niet.” Dat brengt ons bij het volgende inzicht: geld gaat niet om wat we kunnen betalen, maar wat we willen betalen.

Geld gaat niet om wat we kunnen betalen, maar wat we willen betalen

Oke, geld is dus een afspraak tussen mensen. Maar tussen wie dan eigenlijk? In andere woorden, waar komt het geld dat we gebruiken vandaan? In het kort werkt dat zo: stel, je wilt 10.000 euro lenen van de bank. Dan kan de bank uit het niets 10.000 euro op de digitale balans invoeren en dat geld naar jou overmaken. Dat geld bestond nog niet, maar kun je nu wel gebruiken om mee te betalen. De bank geeft je dus niet het geld dat door spaarders op een spaarrekening is gezet, maar maakt het nieuw. Vervolgens wordt die 10.000 euro negatief aan de andere kant van de balans ingevuld; dat is je schuld. Die schuld betaal je later, met rente, terug aan de bank. Zo scheppen banken dus geld dat er nog niet was, door schuld. 

En waarom is dat nu juist belangrijk voor klimaatverandering? Omdat je voor veel klimaatactie niet zomaar een lening kunt krijgen, en er dus geen geld voor wordt gemaakt. Anne: “Als de activiteit waarvoor je de lening aanvraagt een goed verdienmodel heeft, krijg je de lening. Bijna al het geld dat gemaakt wordt, wordt op deze manier gemaakt. Al dit geld is dus alleen beschikbaar voor winstgevende activiteiten, voor activiteiten met een verdienmodel. De focus ligt op winstgevendheid op de korte termijn.”

Natuurlijk zijn er ook duurzame commerciële banken, benadrukt Anne, zoals ASN Bank en Triodos. “Deze banken richten zich ook op winstgevendheid en verdienmodellen, maar hebben hierbij ook oog voor het andere zaken als sociale cohesie en biodiversiteit. Ze vragen niet alleen ‘kun je het terugbetalen’, maar letten ook op de invloed op omgeving en klimaat. Dat is een goede eerste stap, maar het kan beter.” 

Een boom is geen verdienmodel

Hoe staat deze geldcreatie door die commerciële banken dan precies klimaatactie in de weg? Daarvoor kunnen we kijken naar een van de makkelijkste en bekendste manier om de effecten van de CO²-uitstoot te verminderen: bomen. “Ecologisch herstel is een doeltreffende manier om de effecten van CO²-uitstoot te verminderen, bijvoorbeeld door het planten van bomen. Waarom we dan niet al massaal bomen planten, is simpel: een boom is geen verdienmodel. Je kunt niet in een boom investeren in de hoop dat er meer geld zal ontstaan. Je kunt dus niet zomaar een lening aanvragen bij de bank om morgen tienduizend bomen te planten, omdat je het geld en de rente hiervoor niet terug kan verdienen met de groei van de bomen.”

Voor natuurlijke oplossingen is er dus geen ruimte in hoe we geld maken. “Daardoor ontstaat er soms een voorkeur voor technologische oplossingen”, legt Anne uit. “Bijvoorbeeld omdat die beter te vermarkten zijn.” Het is niet dat die nieuwe technieken niet welkom zijn, maar het laat wel zien dat de voorkeur voor de technische oplossing boven de boom begint ook bij onze regels rondom geld.

Waar geld voor beschikbaar is, gaat verder dan het verdelen van belastinggeld

Anne’s boodschap is geen pleidooi om de euro op te geven. Het gaat er gewoon om dat we ons geldsysteem kunnen aanpassen waar we dat nodig vinden. “De gedachten achter hoe we geld maken, hebben ook invloed op hoe we het gebruiken en verdelen.”

Anne legt de vergelijking tussen duurzaamheidstransities en de huidige discussie over lonen voor zorgpersoneel en mensen in het onderwijs. “Het lijkt nu buiten onze invloed lijkt te liggen om deze beroepsgroepen nu meer te betalen. We willen wel, maar we kunnen ze simpelweg niet meer geven. We denken vaak dat dit alleen te maken heeft met hoe we belastinggeld verdelen. Ik voeg daaraan toe dat het ook te maken heeft met hoe we geld maken.”

Als we de principes achter het maken van geld sterker bevragen, hebben we dus meer invloed op de verdeling ervan dan we denken, stelt Anne. Welke bedrijven willen we redden? Welke klimaatacties willen we mogelijk maken? Als we daarin de juiste keuzes willen maken, moeten we niet alleen kijken naar hoe het geld wordt verdeeld: we moeten beginnen bij hoe ons geld wordt gemaakt.

• Deel