Veerle (26) heeft twee vaste relaties: met haar vriend én met haar non-binaire partner

“Als mijn vriendin met een andere vrouw zou gaan, zou ik dat prima vinden”, tettert een kennis in mijn oor terwijl ik nietsvermoedend aan de bar van een club sta te wachten op mijn bestelling.

Waarschijnlijk zag hij me net staan zoenen. “Maar geneukt worden door een andere gast?”, vervolgt hij. “Dat gaat mij echt te ver.”

Ik voer vaak hetzelfde gesprek. Vragen over mijn polyamoreuze relaties en “hoe wij dat nou doen”. Vragen over of polyamorie niet gewoon betekent dat je single bent. Vragen over jaloezie en vreemdgaan. Maar één gespreksonderwerp blijkt hardnekkiger dan de rest. Dat gaat over “wat mijn vriend er nou van vindt” als ik seks heb met andere mannen.

De sociale kringen waarin ik me begeef staan bekend als progressief, maar in toenemende mate vraag ik me af: hoe open minded zijn we tegenwoordig écht als het aankomt op seksuele diversiteit en non-monogamie?

Weerstand
Toen ik rond mijn 16e uit de kast kwam als biseksueel* had ik verwacht de grootste coming out gehad te hebben. Ik had het mis. Het idee dat iemand verliefd kan worden op mensen van meerdere genders bleek inmiddels behoorlijk ingeburgerd. Het idee dat iemand seksuele of romantische relaties kan hebben met meerdere mensen tegelijk, bleek echter een stuk meer weerstand op te roepen. En dan vooral: met meerdere mannen.

Ik heb op dit moment twee vaste relaties, met een cis man en met een non-binair persoon. Mijn vriend B en ik zijn twee jaar samen, mijn partner L en ik één jaar. De relaties zijn enorm verschillend en vullen elkaar aan. B en ik zien elkaar vaker, we wonen dan ook in dezelfde stad. Wanneer L en ik elkaar zien, nemen we de tijd en gaan we op date. L en B hebben onderling geen relatie, maar zijn wel goede vrienden.

Vanaf dag één van mijn relatie met B datete we soms met anderen, dat waren in het begin vooral vrouwen en spontane scharrels. Daarop volgden uit onze omgeving weinig kritiek of bezorgde reacties; mensen vonden het wel spannend. Ook toen het serieuzer werd tussen L en mij, waren de reacties overwegend positief en nieuwsgierig. Maar toen ik voor een paar maanden in het buitenland verbleef en daar een leuke cis man aan de haak sloeg, sloeg de sfeer plotseling om.

“Wat erg voor je vriend!”
“Ik vind dit wel heel heftig voor B om te zien.”
“Ik weet dat jullie poly zijn, maar dit is wel anders.”

Ineens bekommerden vrienden en kennissen zich wél om mijn bestaande relaties. Of beter gezegd: mijn relatie met B, en om zijn gevoelens. Inmiddels is de kortstondige verhouding met mijn buitenlandse vlam verleden tijd, maar een gevoel van ongemak resteert. Waarom zien mensen alleen een man als serieuze bedreiging voor mijn vaste relaties? En waarom wordt alleen mijn relatie met B gezien als een relatie die bedreigd kan worden? 

"Biseksualiteit wordt vaak gezien als een optie, als gretig zijn, en als niet kunnen kiezen"

Afwijken van de heteronorm
Een zoektocht door de krochten van het internet, langs queer theory en feministische literatuur, brengt mij bij één kernbegrip dat mijn vragen grotendeels beantwoordt: heteronormativiteit. In een heteronormatieve samenleving is het de norm dat iemand heteroseksueel en cisgender is. In zo’n samenleving is het binaire begrip van gender dominant: je bent man óf vrouw.

Volgens de feministische schrijver Kris Nelson zorgt heteronormativiteit er bovendien voor dat bepaalde gedragingen en relaties als normaler worden gezien dan andere. Heteronormativiteit promoot bepaalde soorten seks en relaties als ‘normaal’, ‘natuurlijk’ en ‘aanvaardbaar’. Naast heteroseksualiteit is dus ook monogamie, seks tussen getrouwde partners, en seks voor reproductieve doeleinden bevoorrecht. Polyamorie, queerheid, seks tussen meerdere partners, en seks voor de lol worden door heteronormativiteit als afwijkend beschouwd.

Het label afwijkend was voor mij niet nieuw, ik was immers al jaren uit de kast als biseksueel. Maar biseksualiteit krijgt in een heteronormatieve samenleving een speciale rol toebedeeld. Biseksualiteit wordt vaak gezien als een optie, als gretig zijn, en als niet kunnen kiezen. Daarnaast wordt biseksualiteit ook vaak weggewuifd als nep, zowel door de hetero’s als binnen de queer gemeenschap zelf. Dit wordt ook wel bisexual erasure genoemd.

Toen ik eens met een cis vrouw op date was, zei ze tegen mij: ‘oh, jij bent bi? Dan val je niet echt op vrouwen hoor.’ Ik hoorde dit vaker, vooral van lesbiennes. Als biseksuele vrouw zou ik ‘uiteindelijk toch voor mannen kiezen.’ En mannen dachten eigenlijk hetzelfde, die vonden het ‘wel geil’ als ik op een feestje met een vrouw zoende, maar namen mijn relaties met vrouwen niet echt serieus. Het maakte hierin overigens weinig uit of een partner een vrouw was, of een non-binair persoon. Het was geen man, daar zat het verschil.

"De ongelijke geschiedenis werkt door in de relatiedynamieken van nu"

De superieure man
Bisexual erasure is een veelvoorkomend fenomeen dat zich opvallend anders uit bij bi mannen dan bij bi vrouwen. Waar ik als biseksuele vrouw hoor dat ‘ik het alleen deed voor aandacht van de man’, horen biseksuele mannen vaak dat ze ‘eigenlijk homo zijn, maar niet uit de kast durven komen’. In beide gevallen wordt geïmpliceerd dat biseksuele personen met een man zullen eindigen. Een seksistisch idee waarin mannen, al dan niet onbewust, als superieur worden gezien.

En dat is ook niet gek voor wie een blik werpt op onze moderne geschiedenis. In onze westerse en van oudsher christelijke samenleving blijft het monogame huwelijk tussen man en vrouw het hoogste doel van liefdesrelaties. Daarbij was het tot voor kort vanzelfsprekend dat de man superieur is aan de vrouw.

Die onderlinge machtsverhouding zie je in veel huwelijken nog altijd terug, zij het op een subtiele manier: in de trouwzaal wordt de vrouw door haar vader (een man) aan de bruidegom ‘weggegeven’, vervolgens neemt zij zijn achternaam aan, evenals hun kinderen. Sinds de vrouwenbewegingen en de invoering van het huwelijk tussen mensen van hetzelfde geslacht is er natuurlijk veel veranderd. Maar die ongelijke geschiedenis werkt door in de relatiedynamieken van nu.

Het maakt de positie van cis mannen in biseksuele of queer polyamorie best ingewikkeld. Ze bevinden zich in relaties waarin personen van meerdere genders gelijkwaardig aan elkaar horen te zijn, en tegelijkertijd bevinden zij zich in een samenleving die ze als meer waardige partner ziet dan vrouwen of non-binaire personen. Met als uitkomst: ongezonde concurrentie tussen cis mannen in polyamorie, het ontkennen van queer identiteiten zoals biseksualiteit en de systematische onderschatting van relaties tussen vrouwen of non-binaire personen.

Het is iets dat mijn partners en mij ook niet vreemd voorkomt: zo gaf B een tijd terug nog aan dat hij zich in eerste instantie vaak onzekerder en jaloerser voelt als ik met een andere man aanpap. “Zelfs al weet ik dat iemands gender voor jou geen verschil maakt”, zo erkende hij. Voor mensen die bi zijn, zoals ik, maakt het namelijk vaak niet uit of hun partner een man, een vrouw, of een non-binair persoon is. Ook in polyamorie verandert dit niet: ik ben bi, kan met diverse genders een relatie aangaan, en die relaties zijn evenwaardig aan elkaar.

"Het wordt tijd dat we de heteronormativiteit van ons afschudden"

Spiegel voorhouden
Aan iedereen in mijn omgeving die zich zorgen maakt om mijn relatie met B én aan alle andere mensen die zichzelf beschouwen als open minded of progressief wil ik daarom een oproep doen. Vertelt iemand over een nieuwe vlam, scharrel of liefde binnen een atypische relatiedynamiek, kijk dan eerst in de spiegel voordat je een oordeel velt. En vraag je, terwijl je in die spiegel kijkt, af in hoeverre je de heteronormatieve en monogame norm waarmee we allemaal zijn opgegroeid hebt geïnternaliseerd.

Queer identiteiten en non-monogame relatievormen worden bekender en gebruikelijker. Deze relaties verdienen hun eigen waarden en standaarden, vrij van heteronormatieve normen en beperkende oordelen. Het wordt tijd dat we de heteronormativiteit van ons afschudden. 

Foto in header: Veerle

• Deel