Niets te Niche: Museum Speelklok

Zelfspelende muziekinstrumenten: hoe magisch klinkt dat? Het is daarom ook geen verrassing dat Museum Speelklok veel kinderen trekt, maar ook voor volwassenen is een bezoekje aan dit museum de moeite waard. Als 23-jarige heb ik in ieder geval mijn ogen uitgekeken. Je vindt er zo’n 1400 objecten: pianola’s, speelklokken, draaiorgels, speeldozen en zelfs automatische violen. Sommigen komen helemaal uit de vijftiende eeuw en anderen zijn een stuk nieuwer. Bijna alles werkt nog, waaronder een gigantisch draaiorgel dat moderne muziek zoals Europapa  van Joost Klein kan spelen. En wist je dat het een behoorlijke work-out kan zijn om aan zo’n orgel te draaien?  

Het eerste zaadje voor Museum Speelklok wordt geplant in 1956, wanneer de tijdelijke tentoonstelling Van Speeldoos tot Pierement  plaatsvindt in Utrecht. Op dit moment zit het museum in de middeleeuwse Buurtkerk, midden in het centrum van de stad. Vanaf het Centraal Station loop je er binnen 10 minuten heen. Maar voordat het uitgroeide tot de huidige vorm, was de collectie jarenlang onderdeel van Museum Catharijneconvent. De vleugel met automatische muziekinstrumenten werd toen volledig gerund door vrijwilligers.  
 
Door de jaren heen vinden uiteraard veel verschillende exposities plaats in het museum. Van Vieze liedjes op deftige speelklokken  tot Beestenboel  (een tentoonstelling met extra aandacht voor de muzikale dieren uit de collectie). Als één van de eerste musea van Nederland is Speelklok tegenwoordig zelfs te vinden in de online metaverse.  Via het spel Roblox, dat dagelijks ongeveer zeventig miljoen gebruikers heeft, kun je in de wereld van Music Machine Monster  stappen. Verdiep je in de techniek die schuilgaat achter de muziekinstrumenten, bouw je eigen versie en ga de strijd aan met andere spelers. Een mooie manier om de nieuwe generatie kennis te laten maken met deze ambacht. 
 
Natuurlijk vind je bij Museum Speelklok ook hele oude objecten. Een voorbeeld is de Kolibrieklok  (ca. 1870). Vogels vliegen in de rondte en de waterval stroomt. Als je de klok aanzet en de muziek begint te spelen, komt ‘ie helemaal tot leven. De maker van de kooi, de Franse kunstenaar Bontems, staat bekend om zijn kooien met levensechte automatisch zingende vogels. Je kunt wel stellen dat hij een echte liefhebber was.  

Wil je de Kolibrieklok  (of één van de andere prachtige automatische instrumenten) in actie zien? Kijk dan naar Niets te Niche  op onze Instagram, waar ik door museumdocent Anton mee word genomen langs een aantal pronkstukken van het museum.