Rosa Bonheur: een baanbrekend kunstenaar

Zoals je waarschijnlijk al kunt raden door de naam van de expositie, heeft Bonheur altijd een grote liefde voor – het portretteren van – dieren gehad. Door de vele studiewerken in de tentoonstelling, inclusief subtiele kleurnotities en andere aantekeningen, zie je haar bijna in de Franse natuur zitten terwijl ze al het leven van dichtbij observeert. De werken zijn allemaal gemaakt met een bijzonder oog voor detail, waardoor je de emoties van de beesten bijna door het doek heen kunt voelen. Op een schilderij zie je bijvoorbeeld paarden die op de vlucht zijn voor brand, symbolisch voor haar eigen streven naar zo veel mogelijk onafhankelijkheid. De individualiteit van de dieren moet duidelijk naar voren komen, want ook zij hebben zielen. Een statement dat in haar tijd, wanneer dieren vooral als werktuig of eten gezien worden, nog een stuk minder gangbaar is dan vandaag.  

Foto: Grand Palais RMN / Gérard Blot 
 
Wat opvallend is, is de grote hoeveelheid paarden en koeien die te zien is. In de 19e eeuw wordt het portretteren van deze dieren namelijk nog gezien als een kunstvorm voor mannen. Uiteraard trekt Bonheur zich daar weinig van aan en gaat ze gewoon door met maken wat zij wil. En met succes: ze groeit uit tot een van de grootste kunstenaars van haar tijd. Het geld dat ze verdient met slechts één schilderij, De paardenmarkt, is genoeg om een chateau en landgoed te kopen aan de rand van het bos van Fontainebleau, ten zuidoosten van Parijs. Een ongekende prestatie voor een vrouw in de 19e eeuw. “Rosa Bonheur was in Frankrijk een belangrijk boegbeeld voor vrouwen in de kunst”, zegt conservator Renske Suijver. “Hoewel haar kunst diepgeworteld is in de 19de eeuw, is het interessant om via haar werk te reflecteren op het heden.” 

Foto: Château de Rosa Bonheur 
 
Niet alleen in haar kunst, maar ook in haar dagelijks leven is Bonheur vooruitstrevend. De kunstenaar wordt zelfs beschouwd als een van de voorlopers van het feminisme. Niet geheel verrassend: ze wordt namelijk door haar vader opgevoed met het geloof dat vrouwen de toekomst zijn, een overtuiging die ze de rest van haar leven niet meer loslaat. Ze leeft niet volgens traditionele regels, bewandelt haar eigen pad en ziet zichzelf van jongs af aan als gelijkwaardig aan mannen. Zo heeft ze bijvoorbeeld korte lokken en draagt ze regelmatig broeken, iets wat tot 2013 zonder vergunning officieel nog verboden is in Parijs. De kunstenaar vraagt een uitzonderingsregeling aan, want geheel kenmerkend laat ze zich niet tegenhouden om te doen waar zij zich het meest comfortabel bij voelt.  
 
Ook woont ze haar hele leven samen met vrouwen: eerst met vriendin Nathalie Micas – en later met de Amerikaanse kunstenaar Anna Klumpke, die als enige opgenomen is in haar testament. De kunstenaar is logischerwijs altijd privé gebleven over dit deel van haar leven, maar wellicht dat ze zichzelf nu wel zou bestempelen als queer. Bonheur wordt in Frankrijk in ieder geval beschouwd als een LHBTIQ+-icoon.

Foto: Château de Rosa Bonheur 

Rosa Bonheur - De kracht van het dier is tot en met 19 januari 2025 te zien in De Mesdag Collectie in Den Haag. Wil je je verder verdiepen in vrouwen in de kunst? Luister dan naar deze aflevering van Tussen Kunst en Katers (NTR).