Dit kunnen we van het gelukkigste land ter wereld leren over levensvreugde

Wat laat mensen elders op planeet aarde eigenlijk spinnen van tevredenheid? De komende tijd zoeken we 't uit. Ditmaal: wat kunnen we van Finnen, onlangs benoemd tot het gelukkigste volk ter wereld, leren over levensvreugde?

---

UPDATE: Vind hier de World Happiness Report van 2020, gepubliceerd op 20 maart.

Daar was-ie afgelopen maand weer: de jaarlijkse World Happiness Report. Finland stond al een poosje in de top vijf, maar is nu voor het eerst lijstaanvoerder. En dus duwden wij vriendelijke mediamensen onze microfoons onder de neuzen van willekeurige stotterende Finse burgers, op zoek naar die ene alleszeggende quote. Alsof het land na lange tijd de oninteressante doublure te zijn geweest in een toneelstuk, opeens alle spotlichten op haar gericht krijgt.

Ik sprak vorige keer de Japanse socioloog Yukiko Uchida, die schreef dat alle verschillende lijstjes over geluk vooral worden gemeten vanuit westers perspectief. Ze pleit daarom voor extra variabelen in dergelijke lijsten, die ook de culturele verschillen mee laten tellen.

De 73-jarige Markku Ojanen, oud-hoogleraar psychologie aan de Universiteit van Tampere in het zuidwesten van Finland, is geluksprofessor: hij doet sinds 1975 onderzoek naar geluk, en publiceerde er vijf boeken over. Aan Markku vroeg ik wat wij Nederlanders van het westerse Finland kunnen leren. De kranige 73-jarige professor kwam net uit een knieoperatie (waardoor hij even niet kon volleyballen, maar aan levensvreugde niets heeft ingeleverd, verzekerde hij me).

---

Hallo Markku, gefeliciteerd met jullie benoeming.

“Nou, het is voor onszelf eigenlijk best wel moeilijk te geloven dat wij zo’n gelukkig volk zijn. We zien onszelf eerder als melancholisch, teruggetrokken, jaloers en structureel opgezadeld met een laag zelfvertrouwen, haha. Ik weet niet waar deze hardnekkige misvattingen vandaan komen, want er is geen wetenschappelijk bewijs voor – we zijn zoals die lijstjes aangeven verhoudingsgewijs erg gelukkig. Alleen: daar praten we onderling niet over.”

Waarom eigenlijk niet?

“Dat heeft te maken met onze geschiedenis. We zijn inmiddels misschien een individualistische maatschappij, maar de industrialisatie begon hier veel later dan in andere Noord-Europese landen. De Finnen waren voornamelijk boeren, bij wie alles draaide om ‘thuis, religie en natie’. Geluk was iets voor de rijken, of voor prinsen en prinsessen in sprookjes.”

“Daarnaast hebben we onszelf altijd als minderwaardig beschouwd ten opzichte van de Zweden. Zij hebben eeuwen over ons geheerst. Voor hen voelt het misschien natuurlijk om zo welvarend en gelukkig te zijn, maar hier heeft dat er aardig ingehakt. Onze mentaliteit is meer: je moet het leven nemen zoals het is. Dus praten over geluk, daar doen we amper aan.”

Dat doet me denken aan de Japanners, die, zoals Yukiko vorige keer vertelde, zichzelf op de meest gelukkige momenten – zoals het winnen van een loterij – inhouden, omdat ze streven naar een balans.

“Dat geldt ook voor ons Finnen: we vinden het moeilijk om blijdschap te uiten. En we zijn al niet zo mondig – praten is zilver, zwijgen is goud is een gezegde dat ons op het lijf is geschreven.”

Maar is de Finse kijk op geluk door de jaren veranderd?

“Jawel. Pas tegenwoordig heerst bij Finnen het idee dat nog gelukkiger worden überhaupt mogelijk is. Dat is gunstig: uit een onderzoek van mij blijkt dat alleen al de wetenschap dat die mogelijkheid bestaat, dat het dus beter kan worden, je gelukkiger maakt.”

Volgens het onderzoeksrapport behoort Finland tot de stabielste, veiligste en best geregeerde landen ter wereld. Maar het werkloosheidpercentage ligt rond de acht procent, een populistische partij kreeg twintig procent van alle stemmen en Finland staat bekend om haar hoge zelfmoordcijfers.

“Nou, zo hoog liggen de daadwerkelijke cijfers niet hoor, ongeveer 600 zelfmoorden per vijf miljoen mensen per jaar. Sowieso blijkt:  hoe gelukkiger een land, hoe meer zelfmoorden er worden gepleegd.”

Wat?

“Verrassend, hè? De correlatie is niet heel groot, maar het is wel het tegenovergestelde van wat we zouden verwachten.”

“Wat betreft stemmen op rechts: het blijkt dat conservatieve mensen even gelukkig of soms zelfs gelukkiger zijn dan progressieve mensen. In Finland zijn de ‘True Finns’ bijvoorbeeld even gelukkig als de sociaaldemocraten of de leden van de groene partij. En werkloosheid heeft wel invloed op geluk, maar de belangrijkste problemen hier zijn nog steeds eenzaamheid en mentale ziektes. Vandaar de paradox waar iedereen zich mee bezighoudt: waarom zijn Finnen zo gelukkig als blijkt dat we veel problemen hebben? Maar zie het zo: andere landen hebben andere, zwaardere issues dan Finland. Problemen zijn er immers altijd.”

Oké, maar jullie zijn wel het gelukkigste volk ter wereld.

“Het speelt mee dat Finland een van de meest egalitaire landen ter wereld is. De klassenverschillen zijn hier veel kleiner dan elders, de maatschappij is niet zo hiërarchisch. Dat is belangrijk. Uit onderzoek blijkt dat sociaaleconomische gelijkheid een correlatie heeft met het geluk van een maatschappij. Het helpt dan ook dat onze openbare scholen goed zijn, en volle bak inzetten op het overbruggen van klassenverschillen.”

Hoe doen ze dat?

“We hebben geen privéscholen voor de welgestelden – alle scholen zijn sinds de jaren zestig en zeventig openbaar, en kwalitatief allemaal even goed. Dat komt voor een deel doordat een universiteitsdiploma verplicht is voor leraren. De kandidatenselectie voor leraren is sowieso streng.”

Hoe gelukkiger een land, hoe meer zelfmoorden er worden gepleegd

Markku Ojanen

En waarom zijn de klassenverschillen veel kleiner in Finland?

“Daarvoor moeten we weer terug de geschiedenis in. De klassenverschillen waren best groot honderd jaar geleden, hoor. Alleen: onze oorlogen tegen de Russen hebben de mensen verenigd. Nog een paar redenen: het land heeft heel lang veel onafhankelijke boerderijen gehad, slechts een paar landeigenaren hadden echt veel grond. Ook is de rol van de adel nooit echt groot geweest, vergeleken met omringende landen. Daarnaast waren Finse vrouwen de eerste in Europa die mochten stemmen en verkozen werden in parlementaire verkiezingen. De balans tussen linkse en rechtse partijen zorgde voor goede compromissen. En er is veel gedaan voor geletterdheid hier in Finland, waardoor het gemiddelde onderwijsniveau van de Fin flink omhoog ging. En dat zorgt weer voor kleinere klassenverschillen.”

Wat zouden wij en andere maatschappijen kunnen leren van het Finse idee van geluk?

“Ik denk dat de belangrijkste les zou zijn: geloof vurig in een welvaartsmaatschappij. We hebben natuurlijk politieke verschillen hier, maar een grote meerderheid van de Finnen gelooft dat gelijkheid en rechtvaardigheid voor iedereen het meest oplevert. De grootste taak van de politiek is zorgen voor het geluk van de burger. Ook wij klagen heus wel over hoge belastingen, maar uiteindelijk begrijpen we dat het nodig is voor het hogere doel.”

“Bovendien helpt het dat wij Finnen elkaar vertrouwen – dat maakt het leven makkelijker. We vertrouwen zelfs onze politie, iets wat niet overal ter wereld het geval is, zullen we maar zeggen. Hoewel er veel wordt gepraat over hoe belangrijk het is om optimistisch te blijven, noemen wij Finnen onszelf ‘defensieve pessimisten’: we gaan ervan uit dat alles in de soep loopt, maar omdat niet alles in het leven  nou eenmaal mis kan gaan, worden we daar uiteindelijk juist gelukkig van.”

---

• Deel