We zijn er nog niet met seksuele voorlichting (maar we komen van ver)

Liedjesmaker Jasper Smit spaart al jarenlang seksuele voorlichtingsboekjes voor jongeren. Daar zitten fascinerende voorbeelden tussen (penisringen met stekels om erecties en masturbatie te voorkomen?), maar zijn verzameling laat ook zien hoe ver we zijn gekomen op het gebied van seksuele voorlichting.

Wat we kinderen willen meegeven zegt veel over de tijd waarin we leven. Bijna nergens geldt dat zo hard als op het terrein van seksuele voorlichting. De week van de #kutvoorlichting is ontstaan uit een verlangen om seksuele voorlichting beter en inclusiever te maken. Daarom is het ook goed om te zien waar we vandaan komen: hoe was seksuele voorlichting bijvoorbeeld honderd jaar geleden geregeld en hoe is dat veranderd? Om daar iets meer over te weten te komen nam sprak ik Jasper Smit. Jasper is liedjesmaker, schrijver, performer en allround vrolijk mens en verzamelt al heel lang boekjes en materialen over seksuele voorlichting: hij heeft er inmiddels 164 thuis staan, allemaal Nederlandstalig. Voor de duiding sprak ik ook met Yuri Ohlrichs, die al 22 jaar voor Rutgers, kenniscentrum seksualiteit werkt en professionele training geeft op het gebied van seksuele voorlichting. 

Grove misinformatie

Jasper begon zijn verzameling aan te leggen toen een vriend een keer een boek met seksuele voorlichting uit de kast trok in een kringloopwinkel. “Hij las een stukje voor uit ‘Alles wat u altijd al over sex wou weten (maar nooit durfde te vragen)’. Daar stonden hele nasty opmerkingen in over homoseksualiteit. Vanaf toen begon ik uit een fascinatie die boeken te sparen: ze zijn een prachtige lens om de tijd waarin ze werden gepubliceerd door te bekijken. En wat je ziet is dat er door de jaren heen soms behoorlijk grove misinformatie en is verspreid door die boekjes.”

Een van zijn vroegste boeken stamt uit 1905: ‘Wat een jongen behoort te weten’. Het boek van Sylvanus Stall, oorspronkelijk in Amerika gepubliceerd en naar het Nederlands vertaald, is vooral bedoeld om jongetjes te waarschuwen voor de gevaren van masturbatie. Masturbatie, zo was voor de schrijver van het boek de rationale, leidde tot duistere gevoelens en eerder tot het pad van Satan dan dat van Jezus. In het boek staat dan ook een afbeelding van een soort penisring met pinnetjes aan de binnenkant, om snode erecties bij de jeugd te voorkomen. 

Volgens Yuri Ohlrichs waren dit soort boodschappen in die tijd normaal: “Vroeger was lang de wijsheid dat je van masturberen blind zou worden. Ook ging men ervan uit dat alleen jongens interesse in seks hadden en interesse in seksualiteit werd bij meisjes dan ook ontmoedigd. Dat  is nog zo: als je als meisje vertelt dat je graag seks hebt of masturbeert, wordt dat anders bekeken dan bij jongens. Nu benadrukken we juist dat jongens en meisjes allebei interesse in seks hebben en dat dat heel gezond is.”

Oma’s sponsje

De boekjes uit Smits collectie komen soms van familie vandaan: “Een van de boekjes die ik heb is het werk ‘De toepassing der voorbehoedmiddelen tegen Zwangerschap’, uit 1935. Mijn oma kreeg het in 1946 als jonge vrouw van haar arts. Een van de tips in het boek betreft het inbrengen van een sponsje met een zijden koord, zodat het gemakkelijk te verwijderen was. De spons zou zwangerschappen voorkomen. Met de kennis van nu weten we dat het eerder conceptiebevorderend werkt. Gek genoeg is dat eigenlijk wel een goed boekje, omdat het niet oordeelt. Het is heel medisch en gericht op het voorkomen van zwangerschappen. Ze mocht om medische redenen niet meer zwanger worden, dus haar dokter had haar dit boekje en condooms gegeven.”

Honden-genitaliën

In Jaspers collectie is rond de jaren zestig een verandering in inhoud te zien, er wordt ‘vrijer’ over seksualiteit gesproken. Dit correspondeert met de seksuele revolutie die toen gaande was. Smit: “Na de Tweede Wereldoorlog is er volgens mij een soort preutsheid zichtbaar op het terrein van voorlichting. Maar bij de babyboomers, in de jaren zestig, wordt het ineens weer heel vrijgevochten. Hoewel ik me nu afvraag hoe vrijgevochten dat was: het kwam er volgens mij vooral op neer dat vooral mannen het recht opeisten gewoon zoveel mogelijk seks met vrouwen te hebben. Ik heb een Amerikaans boek uit die tijd - ‘How Babies Are Made’ (1968) - dat aan kinderen vanaf twee jaar redelijk gedetailleerd uitlegt hoe kinderen worden gemaakt - alleen dan wel door het uit te beelden bij honden. De beelden zijn gemaakt met papiercollages en een van de voorbeelden laat duidelijk de geslachtsdelen van hondjes zien, en welk deel waarin gaat. Ik heb het altijd komisch gevonden dat iemand honden-genitaliën heeft zitten uitknippen en die vervolgens in een boek gestopt.”

Toch waren de jaren zestig zeker geen hosanna wat betreft seksuele voorlichting. “In ‘Alles wat u altijd al over sex wou weten (maar nooit durfde te vragen) (VS, 1969)’, staan dus extreem nare passages over homo’s: Volgens auteur David Reuben zijn homo’s puur uit op onpersoonlijke seks, bestaat liefde tussen homo’s niet en zijn homo’s die aan SM doen precies het soort type mens dat in Nazi-Duitsland bij de Gestapo had gezeten.”

Kinderen die kijken

In de jaren zeventig komen er dan weer boeken die extreme openheid voorstaan. “Ik heb een Deens voorlichtingsboek ‘Het Vrije blije vrijboek (1974), waarin een Deense familie, inclusief kinderen is gefotografeerd terwijl ze bij van alles toekijken. Ook bij de bevalling, waarbij ze dus zien hoe hun moeder bevalt. Voor mij is het veel te veel informatie, maar destijds werd het geacht prima materiaal te zijn voor kinderen van acht tot veertien jaar oud.” Boeken die hij uit de jaren tachtig heeft benadrukken al weer wat meer de liefde tussen mensen.

Yuri onderschrijft dit narratief: “Vóór de jaren zestig ging voorlichting veel meer over ‘zo hoort het, seks is bedoeld om kinderen te maken’. Daarna is er meer aandacht gekomen voor plezier binnen seksualiteit, en ook aandacht voor vrouwen (inclusief trans personen). Wat tegenwoordig nog wel een probleem is, is dat te vaak een probleem de aanleiding voor seksuele voorlichting of vorming is. Voorbeelden zijn loverboys, MeToo, of zaken als Breezerseks, waarbij kinderen of jongeren seks ruilden voor drank. Maar dat was echt op zo’n kleine schaal dat paniek niet nodig was. Toch denken scholen dan: daar moeten we iets tegen doen! En daar moet je het zeker over hebben, maar het is beter om dat niet het uitgangspunt te laten zijn. Wat wij vanuit Rutgers en partners zeggen: begin bij de leuke aspecten van seks, dan krijg je meer en betere aandacht van jongeren en op die manier maak je seks geaccepteerder en veiliger. 

Bloemetjes en de bijtjes 

Bij Jasper heeft al die fascinatie met seksuele voorlichting nog niet zo heel lang geleden tot iets moois geleid: hij en zijn partner hebben een dochter gekregen. Heeft hij al nagedacht over wat hij haar gaat meegeven? “Ja, een beetje wel. Ik wil haar vooral leren dat haar lichaam van haar is en dat zij haar eigen keuzes mag maken en dat niemand aan haar mag zitten als zij dat niet wil. Het enige lastige is, is dat ze nog niet zindelijk is, en dat iedereen nog aan haar zit om haar op het potje te helpen. Maar verder is de opvoeding al begonnen. Ik wil dat ze comfortabel is met haar lichaam, af en toe in haar blote kont rondloopt en dat ze weet dat haar lichaam helemaal ok is. Ze moet een gezond zelfbeeld hebben. Toch ervaar ik ook in den lijve wat in alle boekjes steeds terugkomt: de vraag hoeveel en wat je op welke leeftijd vertelt. Ik zou haar prima kunnen uitleggen wat pijpen is, maar ga ik dat nu al doen? Nee dus. Maar wanneer dan wel? Mijn ouders waren van de stempel: wachten tot kinderen met vragen komen. Ik denk dat het beter is daar iets proactiever in te zijn.”

Leuk om te weten, niet helemaal gerelateerd: Jasper is op dit moment druk bezig aan de voorbereiding van Bosjesfestival, dat vrijdag en zaterdag te bezoeken is in Hilversum. Leuk als je Jasper in den lijve wil zien

• Deel