Hoofd koel, hart warm: Jops verhaal van hoop en hulp na de aardbeving op Lombok

Niet eerder kwamen er in één jaar zoveel overstromingen, stormen en periodes van hitte en droogte voor. Toch weten mensen in zulke tijden van crisis vaak juist samen te komen. Een van die verhalen gaat over Jop, die in 2018 zijn vakantie in Indonesië inruilde voor een maand aan de frontlinie van de aardbevingsramp op Lombok.

In de zomer van 2018 stond Jop Koopman (30) op het punt om te genieten van een welverdiende vakantie in Indonesië. Nadat hij zijn opleiding Maatschappelijk Werk en Dienstverlening afrondde, wilde hij even een adempauze nemen voor hij aan zijn master Antropologie zou beginnen: “Ik was 24, klaar voor een beetje rust en avontuur. Samen met mijn toenmalige vriendin vertrok ik naar Bali,” vertelt hij.

Maar deze reis nam een dramatische wending: “Zodra ik voet zette op het eiland werd Lombok getroffen door een enorme aardbeving: “De schok en de verwoesting om hen heen lieten hem geen keuze: “Ik had gewoonweg geen rust kunnen vinden op een tropisch strand met een kokosnoot in mijn hand, wetende dat er vijftig kilometer verderop mensen leden,” legt Jop uit. Meer dan vierhonderdduizend mensen raakten dakloos en vijftienhonderd mensen verloren het leven door de aardbevingen op Lombok. Het was op dat moment dat Jop besloot: hij moest iets doen.

Tienduizend euro van een sjeik 

Jop, met zijn achtergrond in sociaal werk, voelde zich verantwoordelijk om te helpen. “Ik heb al die kennis in huis, waarom zou ik die niet inzetten? Samen met een aantal inwoners en reizigers die hun reis afbliezen om te helpen, hebben we een organisatie opgezet. Een van de eerste dingen die we deden, was het verzamelen van donaties via internet,” vertelt hij. Dankzij deze inspanningen wisten ze in korte tijd maar liefst 150.000 euro op te halen. En het geld kwam vanuit alle hoeken van de wereld binnen: “Ik zal nooit vergeten dat we op een ochtend wakker werden met de verbluffende boodschap dat er maar liefst tienduizend euro was gedoneerd door een Indiase sjeik. Echt bizar.” Het geld gebruikten ze om trucks vol medicatie, voedsel, water, bouwmaterialen en sanitaire middelen te kopen. 

In de eerste dagen werkten ze non-stop om hulp te organiseren. “Elke ochtend maakten we een plan om diezelfde dag met trucks, scooters of te voet hulp te brengen in de binnenlanden waar mensen nog compleet afgesloten waren.” Hij legt uit hoe belangrijk het was om contact te leggen met de bevolking: “We werkten nauw samen met Indonesische teamleden. Wij konden via hen de telefoonnummers krijgen van mensen in nood. En via facebook benaderden mensen ons die vastzaten.”

“Mam, ik ga naar een rampgebied”

Voordat Jop daadwerkelijk vertrok naar de zwaarst getroffen gebieden, nam hij contact op met zijn moeder in Nederland: “Ik sprak een bericht in waarin ik vertelde: ‘Mam, ik ga naar een rampgebied. Ik weet niet wanneer je weer van mij hoort, want de communicatie is slecht. Maar het is iets wat ik moet doen. Je hoort wel weer van me.” Zijn moeder reageerde niet verbaasd, maar ze was wel ongerust: “Dit is typisch Jop,” zei ze. 

Vreugde en angst in één moment

Een van de moeilijkste momenten voor Jop en zijn team was de confrontatie met de angst en paniek die de bevolking voelde. “Op een dag waren we uitgenodigd voor een bruiloft in een zwaar getroffen dorp, want het leven gaat ook enigszins gewoon door. Mensen waren aan het lachen en dansen, maar diezelfde avond was er opnieuw een zware aardbeving, een 7,5 op de schaal van Richter,” herinnert Jop zich. “Ik zal nooit vergeten hoe de vreugde in één klap omsloeg in pure angst. Het verdriet en de paniek in de ogen van de mensen was hartverscheurend.” 

Tijdens de maand dat hij op Lombok verbleef, sliep hij in een uitvalbasis met tentjes en matrassen op de grond. “We werkten dagen van 21 of 22 uur, soms maar op een paar uur slaap. Na een tijdje voelde ik zelf de mentale impact; het was emotioneel en fysiek slopend.”

Hoofd koel, hart warm 

Jop leerde op Lombok de kracht van Gotong Royong kennen: een eeuwenoude Indonesische traditie van elkaar helpen zonder iets terug te verwachten: “Het raakte me diep. Alles lag in puin, maar de mensen hielpen elkaar onvoorwaardelijk,” vertelt Jop. 

De aardbevingen bleven de regio in hun greep houden, met honderden naschokken tot wel in september. Voor Jop werd het een les in kalmte en controle: “Ik had mezelf voorgenomen: hou je hoofd koel en je hart warm. Dat was het enige dat je kon doen, voor de mensen daar, maar ook voor jezelf.”

Een stukje van hem bleef in Lombok

Toen hij na een maand terugkeerde naar Nederland, was het afscheid niet gemakkelijk. “Ik had het gevoel dat mijn werk nog niet af was. De ervaring blijft in je hoofd hangen, je raakt het niet zomaar kwijt.” Terug in Nederland bleef hij contact houden met de mensen die hij had geholpen, en sommigen beschouwt hij inmiddels als familie: “Elke keer als ik terugkom op Lombok, voelt het als thuiskomen,” vertelt hij. Daarom besloot Jop om dit stukje Lombok mee te nemen naar Nederland en zijn PhD er over te schrijven. 

De overgang naar het dagelijkse leven in Nederland was dan ook lastig. Het huis waar hij toen woonde stond dicht bij de weg, en het trillen van vrachtwagens bracht hem regelmatig in paniek: “Ik had een reflex om naar buiten te rennen. Dat duurde wel even voordat het wegebde.” 

Toerisme na een ramp

Jops ervaring zorgt ervoor dat hij de nodige tips heeft voor mensen die overwegen naar een rampgebied af te reizen: “Ongecoördineerd een rampgebied betreden brengt meer kwaad dan goed,” vertelt hij. “Zonder ervaring of de steun van een organisatie ben je de bevolking al snel echt tot last.” Ook rampenexpert Kees Boersma beaamt dit. Als hoogleraar Socio-Technical Innovation and Societal Resilience aan de Vrije Universiteit Amsterdam bestudeert hij hoe hulpverlening slimmer kan worden georganiseerd. “Mensen willen vaak meteen helpen, maar zonder coördinatie kan je de plaatselijke hulpverlening juist verstoren,” legt hij uit. Voor wie toch wil bijdragen, raadt hij het Rode Kruis-initiatief ‘ReadytoHelp’ aan, dat vrijwilligers veilig inzet op plekken waar ze écht nodig zijn.

Toch ziet Jop ook dat toerisme op de lange termijn juist een positieve impact kan hebben. “Toen de eerste toeristen terugkwamen naar Lombok, voelde de inwoners dat het leven doorging. Het gaf hoop,” vertelt hij. Zijn tip? Reizen met oog voor de plaatselijke economie. “Let goed op waar je je geld uitgeeft. Grote hotels komen er vaak wel bovenop, maar die kleine ondernemers kunnen de steun het hardst gebruiken.” Kees sluit zich hierbij aan en benadrukt: “Bezoek getroffen gebieden gerust, maar pas na een tijdje als het veilig is. Dan kan toerisme een geweldige boost geven aan de economie – precies op het moment dat deze het het meest nodig heeft.”

Lees hier meer over Rick en Sven, die twaalfduizend euro hebben ingezameld voor het goede doel door de wereld rond te fietsen.

• Deel