Deze Nederlandse mummies zijn een eeuwenoud raadsel
- Artikel
- 24 jan 2023
- 7 minuten leestijd
Ergens in Friesland, in een piepklein dorpje, staat een kerk. Zo op het oog een hele normale. Toch vind je onder in het godshuis een kelder waar maar liefst vier mummies opgebaard liggen. Welkom in de mummiekelder, oftewel: het geheim van Wiuwert.
De oude Egyptenaar Toetanchamon en het lichaam van de in Italië gevonden holbewoner Ötzi zijn twee voorbeelden van wereldberoemde mummies. Ze zijn duizenden jaren oud en de droom van elke wetenschapper. Want mummies leveren nou eenmaal veel informatie op. Toch zijn ze niet alleen in Egypte en Italië ontdekt. Ook Midden- en Zuid-Amerika, Groenland, Portugal en Mongolië deden de afgelopen jaren bijzondere ontdekkingen. En als klap op de vuurpijl ook ons kikkerlandje. In het Friese plaatsje Wiuwert werden zo’n 250 jaar geleden per toeval elf mummies ontdekt.
Dé ontdekking
Het verhaal gaat dat grafruimers in 1765 op een kist stuiten terwijl ze bezig zijn op het terrein van de Nicolaaskerk. Ze maken de kist open en zien tot hun verbazing een vrouwenlichaam in goede staat: met kleren aan en zelfs een herkenbaar gezicht. Om wie het gaat? Anna Maria van Schurman, hét taal- en kunstwonder van Europa en tevens de eerste vrouwelijke student van het continent. Mensen waren in shock en kwamen in groten getale op de vondst af. Een tijdje later wordt Anna weer op dezelfde plaats begraven.
Hetzelfde jaar zijn twee timmerlieden met het interieur van de Nicolaaskerk bezig wanneer ze besluiten stiekem een kijkje te nemen in de kelder. Wat ze daar aantreffen? Elf doodskisten. Na het openen van de eerste kist, rennen ze gillend het pand uit. Maar nieuwsgierigheid neemt de overhand en zodoende keren de mannen terug. Tot hun verbazing liggen in de tien overige kisten ook goed bewaarde lichamen.
Onderzoeken
Ook deze vondst krijgt veel aandacht en de kerk wordt aan de lopende band bezocht. En niet zonder gevolgen: waarschijnlijk is één mummie stiekem meegenomen naar Amerika, maar er werden ook zes lichamen naar de Universiteit van Franeker gestuurd. Langzamerhand komen er onderzoeken op gang. Want hoe konden de lijken in zo’n goede staat zijn? Redelijk snel nadat één van de twee luchtopeningen in de kelder werd dichtgemaakt, ging de staat van de lichamen achteruit. Maar of openingen dé oplossing zijn van de mummificatie? Dat niet. Om te testen of meerdere lijken zo goed intact zouden blijven als de mummies, lieten onderzoekers dierenlichamen achter in de ruimte. Zo hingen er in het verleden vissen, hazen en halve varkens. Veel bedierven snel en vielen van ellende naar beneden. Op een enkeling na: zij bleven er uitzonderlijk goed uitzien. Zo hangt er sinds 1930 een vogel die eruitziet alsof ‘ie gisteren is aangereden.
Wetenschappelijk is het dus nog niet bewezen hoe het kan dat de lichamen zó goed bewaard bleven. Op dit moment vind je vier intacte mummies, drie vogels en een kat in de kelder. Daarnaast liggen de mummieoverblijfselen die door de Universiteit van Franeker zijn onderzocht in een kist. Wanneer je door de half-openstaande doodskist loert, zie je dan ook verschillende aangetaste schedels en botten kriskras door elkaar liggen.
De labadisten
Maar waar komen de lichamen dan vandaan? Om daar een goed antwoord op te krijgen, is het handig iemand te spreken die zich dagelijks bezighoudt met het mysterie. Stephan Kurpershoek komt uit een dorpje naast Wiuwert en geeft er nu zo’n vijf jaar rondleidingen. “De kerk zelf stamt af uit de twaalfde of dertiende eeuw. De rijke landadel-familie Walta liet er in de zeventiende eeuw een kelder bouwen.” Een poos later wordt de Franse predikant Jean de Labadie verzocht naar Nederland te komen. “Hij kreeg de kerken bomvol, het was een charismatisch figuur. Alhoewel het eigenlijk maar een klein mannetje was.” Volgens Stephan begon Jean na verloop van tijd naast zijn schoenen te lopen en veranderde hij in een mini-dictator. “Hij verkondigde zijn eigen ideeën, niet de dingen die de kerk wilde horen.”
Jean had een radicale geloofsopvatting en wilde eenwording met God bereiken door orde, tucht en vroomheid. Stephan: “Op een gegeven moment wordt hij uit de kerk gezet. Voor hem het startpunt van zijn eigen gemeenschap: de labadisten. Langzamerhand begint de gemeenschap steeds meer op een sekte te lijken, maar door de spanning in Nederland vlucht de groep richting Duitsland.”
Het Slot
Toch zetten ze jaren later, in 1675, weer voet op Nederlandse grond. In Wiuwert om precies te zijn. De groep is ondertussen uitgegroeid tot 162 intensieve volgelingen, onder wie drie afstammelingen van de familie Walta. Zij doen dan ook een beroep op papa. Stephan: “Want die heeft nog een groot slot staan in Wiuwert.” De nu volledig zwartgeklede gemeenschap nestelt zich in het slot, tot grote schrik van de grote kerken in Friesland. Maar ondanks het feit dat de groep veel onrust veroorzaakte, was het wel een sekte van intellectuele, bijzondere mensen. “Een flamboyant gezelschap”, legt Stephan uit. Met in het bijzonder: Anna Maria van Schurman, dezelfde vrouw die in 1765 werd ontdekt in haar graf.
Goudsmit Stellingwerf
Een nieuwe mini-samenleving van zwartgeklede mensen ontstaat. Want in de eerste jaren terug op Nederlandse bodem, groeit de groep naar vier- tot zevenhonderd volgelingen. Zij kwamen met name uit Frankrijk, Duitsland, België, Denemarken, Italië, Engeland en Nederland. “Allerlei landen, behalve de Friesen. Die moesten er niets van hebben”, legt Stephan uit. Er ontstond een nieuw dorp tussen de dorpen in. En het opvallende: de labadisten hadden beschikking over de kelder onder de kerk van Wiuwert. “Ze kwamen niet in de kerk, maar de kelder hoorde bij het slot. Het is dan ook zeer zeker dat de sekte gebruik heeft gemaakt van de ruimte.” Niet geheel verrassend dus dat een van de mummies een broeder van de labadisten-groep was: Goudsmit Stellingwerf.
Raadsels
Maar als wie gingen de drie andere mummies door het leven? Helemaal zeker is het niet, maar waarschijnlijk gaat het hier om familieleden van Walta en andere aanhangers van Jean. Wat we wel weten: twee personen zijn overleden rond 1600. Daarnaast is ook de doodsoorzaak in twee gevallen achterhaald: helemaal rechts ligt een jong meisje dat overleed aan tuberculose en links daarvan ligt een man die het leven liet door een kaakabces.
Bezoekje aan de kerk
Hoeveel bezoekers er al in deze kelder stonden? “Veel”, vertelt Stephan. “In de jaren tachtig, toen het paranormale een beetje opkwam, kwamen hier tienduizenden bezoekers per jaar.” Tegenwoordig trekt de kerk minder bekijks, maar Stephan legt nog altijd graag uit wat de mysteries zijn rondom de mummiekelder. Hebben we je nieuwsgierig gemaakt? Nog even geduld. De kerk gaat vanaf april weer open.
Vind je dit spannend? Lees dan hier hoe een dieprood natronmeer dode dieren verandert in mummies.