Gaan de scheidingsmuren in Belfast in 2023 écht weg?

De Peace Walls van het Noord-Ierse Belfast staan al langer dan de Berlijnse muur ooit deed en verdelen de stad nog altijd in twee kampen. Zolang deze muren aanwezig zijn, worden de inwoners dagelijks herinnert aan het bloedige conflict van het land. Gaan deze muren ooit echt weg?

De Muren van Belfast, ook wel de "Vredesmuren" genoemd, zijn een stelsel van betonnen muren en afscheidingshekken in de Noord-Ierse hoofdstad Belfast. De eerste stukken verschenen in 1969, na gewelddadige rellen tussen katholieken en protestanten. Sommige muren splitsen de wijken in de stad waar ooit de Titanic is gebouwd en een groot deel van Game of Thrones is gemaakt dus al meer dan vijftig jaar in tweeën. Maar de muren en de gewelddadige periode in de jaren zestig – die bekend staat als de Troubles - hebben een veel langere aanloop.

The Troubles en alles wat eraan voorafging

Daarvoor moet je terug naar het jaar 1609. De Britse koning Jacobus I, die vanaf 1603 koning was van Schotland, Engeland en Ierland, wilde dat het noorden van Ierland wat loyaler naar hem toe was. En dus stuurde hij protestantse Engelsen en Schotten naar Ulster, het huidige Noord-Ierland. Maar de Ierse katholieken zagen dit als het afpakken van hun land. Dit zorgde voor botsingen met de lokale bevolking, wat uitmondde in bloedige conflicten.

En niemand minder dan William of Orange – stadhouder Willem III – speelde hier een grote rol in. Vermoedelijk heb je je het nooit afgevraagd, maar de kleur van de ‘appeltjes van oranje’ zit met een reden in de Ierse vlag.

Oranje boven?

Met de komst van koning Karel I – de kleinzoon van Jacobus I – werd het protestantse Engeland weer katholiek. De Ierse katholieken, ook wel Jacobieten, waren dan ook trouw aan zijn katholieke zoon Jacobus II, die vanaf 1685 koning werd. Maar de protestantse Engelsen waren niet blij met wéér een katholieke koning en waren bang dat Engeland opnieuw katholiek zou worden. Ze vroegen hulp aan de protestantse Willem III, die daarom in 1688 Engeland binnenviel.

De Ierse Jacobieten boden weerstand aan de Williamieten, de aanhangers van William of Orange. En dus kwam Willem, toen koning van Engeland, Schotland en Ierland, in 1690 in actie. In anderhalf jaar volgden meerdere slagen en vielen ook Limerick en Galway, waarna de Jacobieten uit Ierland werden verdreven. Ierland capituleerde en in oktober 1691 werd het verdrag van Limerick getekend.

Strafwetten tegen het katholicisme

Hierna stelde de Britse regering een aantal strafwetten in, in een poging Ierse katholieken en andersdenkenden te dwingen om de protestante kerk in Ierland te accepteren. De wetten bestraften het beoefenen van de rooms-katholieke religie en legden katholieken beperkingen op.

In de achttiende eeuw werden deze straffen iets minder streng, maar vanwege protestantse aanvallen verenigden de Ierse katholieken zich vanaf 1790 weer om in de tegenaanval te gaan. Het gevolg: het groene, ruige land was sindsdien weer voortdurend verdeeld.

Ierse onafhankelijkheid

De tegenaanval mocht niet baten: in 1801 werd Ierland als geheel toegevoegd aan het Verenigd Koninkrijk. In 1910 stond het groene land wel eventjes op het punt om zelfbeschikking (het recht op eigen keuzes en zelfstandigheid) te krijgen, maar uiteindelijk volgde de onafhankelijkheid pas echt in 1921.

Hierbij werd Ierland in noord en zuid verdeeld. Waarom? In het noorden voelde de meerderheid van de bevolking zich Brits en niet Iers. En dus kreeg Noord-Ierland in 1922 een eigen vlag en een eigen hoofdstad: Belfast.

De tastbare tweedeling in Noord-Ierland

Het noorden bleef daarna nog altijd verdeeld: met aan de ene kant ‘nationalisten’, de mensen die bij Ierland wilden horen, en aan de andere kant ‘unionisten’, zij die bij het Verenigd Koninkrijk wilden horen. Waar in Ierland de vrede terugkeerde in 1921, was dit in Noord-Ierland juist het startschot van een burgeroorlog, bekend als de Troubles. Vanaf dat moment behoorden schietpartijen en bomaanslagen tot de orde van de dag.

King Billy op de muur: het Belfast van toen en nu

Dit conflict eiste ruim 3500 levens en speelde van de jaren zestig tot aan de jaren negentig. Het meeste geweld eindigde met het Goede Vrijdag Akkoord in 1998. Maar de tweedeling is in Belfast vandaag de dag nog steeds voelbaar en zichtbaar. Loop maar eens een rondje door de kleurrijke stad. Dan zie je op veel scheidingsmuren de Troubles-taferelen of de Nederlandse Willem, door aanhangers liefdevol King Billy genoemd, gekwast. Nog altijd wil het merendeel van de katholieke bevolking bij Ierland horen.

Een Noord-Ierland zonder muren

In 2013 zette het Noord-Ierse parlement de beweging in gang om de muren van Noord-Ierland, waaronder de meer dan honderd muren in Belfast, te verwijderen. Maar dan wel alleen mét wederzijdse instemming van bewoners aan beide kanten. Ze gaven het tien jaar: in 2023 moest de muren verdwenen zijn uit het stadsbeeld.

Maar nu 2023 langzaam nadert, is de vraag of dit voornemen gehaald gaat worden, aangezien slechts een klein deel van de muren zijn opgeheven. Aan het eind van 2021 zijn er volgens de uitvoerende Ierse instantie in totaal zestien muren verwijderd, waarvan negen in Belfast en vier in Londonderry, een andere stad waar het verleden diepe littekens heeft achtergelaten.

Oplopende spanningen

Maar als we een inwoner van de stad vragen hoe het met het weghalen van de muren staat, krijgen we een verbaasde reactie. Owen (30) heeft er al een tijd niets over gehoord en sinds de Brexit zijn er volgens hem juist weer enkele muren teruggekomen.

Zo lopen de spanningen in Noord-Ierland na de Brexit weer op. In de lente van 2021 werden zelfs de grenscontroles weer ingevoerd vanwege het uittreden van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie. En nog geen twee weken geleden nam de Noord-Ierse premier ontslag uit onvrede over de afspraken die in de brexitdeal zijn gemaakt.

Het grensprobleem is daarom sinds de Brexit en het instorten van de regering het grootste probleem voor de inwoners van Noord-Ierland. Veel mensen denken daarom nu niet aan de vredesmuren. Wel denkt Owen, geboren en getogen in Belfast, dat het uiteindelijk positief zou zijn om de muren te verwijderen. Zolang deze overeind staan, zullen de betonnen blokkades de identiteit van mensen in het conflict verankeren en het gevoel geven dat het verleden nooit ver weg is.

De Troubles nog altijd een actuele herinnering

Toch is er volgens hem een reden dat ze er nu nog staan: voor veel mensen zijn dit nog actuele herinneringen. Ook zijn er nog veel onopgeloste zaken uit het Troubles-tijdperk, waardoor mensen nooit gerechtigheid hebben gehad. Daarom denkt hij dat er niet te snel afscheid moet worden genomen, zelfs nu iedereen verder wil. De nog altijd lopende problemen moeten eerst worden opgelost, voordat de muren definitief in de geschiedenisboeken worden opgenomen.

Noord-Ierland beter leren kennen? Met deze brug wordt het misschien mogelijk om te roadtrippen van Schotland naar Noord-Ierland.

• Deel