Het bescheiden optrekje van de iconische Josephine Baker
- Artikel
- 02 jan 2023
- 6 minuten leestijd
Josephine Baker was niet alleen danseres, zangeres en actrice, maar ook activist en spion. Vanwege haar taboedoorbrekende optredens, verzetswerk en burgerrechtenactivisme werd ze een icoon. En vandaag de dag kan je het kasteel bezoeken waar ze meer dan dertig jaar woonde.
Het kasteel in Dordogne, Frankrijk
Terwijl het grind onder je schoenzolen kraakt, loop je om de felgekleurde, perfect afgemeten bloemperken heen. De bloemperken geven het kasteel - waar het eigenlijk allemaal om te doen is - een fleurigere uitstraling. En dat is ook wel nodig, want het chateau zelf is van een dusdanige statuur, dat je er nog net geen duistere orgelmuziek bij inbeeldt.
De hoogste toren lijkt zo uit een sprookjesboek met een draak en prinses te zijn nagetekend. En het idyllische landschap dat zich om het kasteel uitstrekt, liegt er ook niet om. Ooit liepen Josephine Baker, haar man en haar twaalf ‘regenboogkinderen’ rond op dit landgoed. Wie waren zij?
Baker in Amerika
Waar te beginnen bij iemand zo veelzijdig als Baker? Laten we maar beginnen bij het begin. Ze werd in 1906 in Missouri in Amerika geboren en woonde tijdens haar jeugd in een getto. In die tijd was er in Amerika nog sprake van rassensegregatie. Baker was zelf een vrouw van kleur en merkte hier daarom ook het nodige van.
Toen Baker vijftien jaar oud was, trok ze veel op met een groep straatartiesten. Tijdens één van de vele optredens die ze als onderdeel van die groep gaf, viel haar talent extra op. Een uitnodiging om naar Parijs te gaan volgde. Vrijwel direct na haar Parijse debuut in 1925 raakte ze in trek bij het grotere publiek.
Baker in Frankrijk
In een artikel van Trouw uit 2021 staat geschreven dat “de artistieke elite in Parijs gefascineerd was door alles wat zwart was”. Zo waren jazzmuziek, de Charleston dans en Afrikaanse maskers en beelden flink in trek. Toen Baker voor de tweede keer in Parijs optrad droeg ze een bananenrokje. Een kledingstuk waar ze later bijna onlosmakelijk mee geassocieerd zou worden. En dat terwijl ze dit rokje naar verluidt alleen aan het begin van haar carrière droeg. Haar optredens waren flamboyant. Zo flamboyant dat er soms zelfs een luipaard aanwezig was.
Baker kreeg veel met discriminatie te maken, maar vond het in Parijs nog altijd fijner dan in de Verenigde Staten. Eén van haar bekendste uitspraken is dan ook: “Op een dag besefte ik dat ik in een land leefde waar ik bang was om zwart te zijn. Het was een land gereserveerd voor witten. Er was geen plaats voor zwarten. Ik stikte in de Verenigde Staten. Velen van ons zijn weggegaan, niet omdat we dat wilden, maar omdat we het niet konden uithouden... In Parijs voelde ik me bevrijd.” Met al haar verdere dans-, zang- en acteeroptredens werd ze een belangrijk onderdeel van de wilde jaren twintig in Frankrijk. Die tijd liet zich hoofdzakelijk kenmerken door feesten, drank en muziek. En dat alles uiteraard tot vroeg in de ochtend.
Verzetswerk
Ook Frankrijk was onrustig gedurende de Tweede Wereldoorlog. Baker waagde zich in die tijd aan verzetswerk. Ze mocht door haar optredens blijven reizen. Dat privilege gebruikte ze om informatie voor de geallieerden in te winnen. Ze smokkelde berichten in haar ondergoed of tussen haar bladmuziek over de grenzen heen. “De douaniers vroegen eerder om haar handtekening dan om haar papieren”, zo citeerde de Volkskrant een Franse krant die hierover schreef. Voor haar verzetswerk ontving ze na de oorlog meerdere onderscheidingen.
Bijdrage aan de burgerrechtenbeweging
Haar bijdrage aan de Amerikaanse burgerrechtenbeweging kan niet anders dan ook de revue passeren in dit artikel. Zo weigerde Baker op te treden in zalen waar er nog sprake was van segregatie. Maar haar bekendste optreden als onderdeel van deze beweging was in 1963, toen ze in Washington DC een speech hield voor een gigantische groep mensen. Een groep mensen die daarna de wereldberoemde ‘I have a dream’-speech van Martin Luther King zou horen.
Bewogen privéleven
Zoals de rest van haar leven, was ook het liefdesleven van Josephine behoorlijk bewogen. Ze stapte met meerdere mannen in het huwelijksbootje en wist haar kinderwens ruimschoots in vervulling te brengen. Vanwege een gemene buikvliesontsteking – en het daardoor weg moeten laten halen van haar baarmoeder – kon ze zelf geen kinderen krijgen. Ze liet zich hierdoor niet kisten en besloot van over de hele wereld kinderen te adopteren. In totaal adopteerde ze twaalf kinderen, die ze haar ‘regenboogkinderen’ noemde. Met die naam wilde ze aangeven dat kleur er niet toe doet. Samen met al haar kinderen en haar vierde echtgenoot woonde ze in kasteel Les Milandes in de Dordogne. Dat deed ze tot 1969, toen ze vanwege financiële omstandigheden het kasteel moest verlaten. Zes jaar later, in 1975, overleed ze aan een hersenbloeding. Vier dagen na de première van een nieuwe show.
Baker in het Panthéon
Een bewogen leven met een flink nalatenschap dus. Het is daarom opvallend dat ze pas op 30 november 2021 een plek kreeg in het Panthéon in Frankrijk. Hier worden grootheden uit de Franse geschiedenis bijgezet. Baker is pas de zesde vrouw en bovendien de eerste vrouw van kleur die een ereplaats kreeg in het Panthéon.
Bezoek kasteel Les Milandes
Terug naar haar imposante kasteel, dat sinds 2001 open is voor het grote publiek. Loop je hier door de tuinen, gangen of kamers? Dan zal alles je herinneren aan de legendarische Baker. Zo kom je er iconische outfits, foto’s, tekeningen, bekende voorwerpen en zélfs wassenbeelden tegen.
En waar het kasteel een prachtig architectonisch hoogtepunt is, is het dus vooral een eerbetoon aan een vrouw die de wereld een klein beetje beter wist te maken. En dat allemaal vanuit een kasteel in de kalme en afgelegen heuvels van de Franse Dordogne.
En kan je geen genoeg krijgen van imposante kastelen? Lees dan ook eens dit artikel over Castell Coch in Wales.