Maak kennis met de Khoisan: het oudste volk van Zuid-Afrika
- Artikel
- 28 jan 2023
- 4 minuten leestijd
Afrika is hét continent met de grootste genetische diversiteit. Vooral in Zuid-Afrika vind je door het hele land eeuwenoude bevolkingsgroepen die hun eigen tradities in stand proberen te houden. Zo ook de Khoisan: naar eigen zeggen het eerste volk van Zuid-Afrika.
Steentijd
Khoisan is de verzamelnaam voor de Khoikhoi- en San-bevolkingsgroepen van zuidelijk Afrika. Ze stammen af van de jagers en verzamelaars die al in de steentijd Afrikaanse gebieden bewoonden. Een studie uit de jaren negentig toont aan dat Khoisan-mannen een uniek gen hebben dat afwijkt van andere Afrikaanse volkeren. Volgens onderzoekers zijn de Khoisan één van de eerste afsplitsingen van de Y-chromosale Adam. Adam? Daarmee wordt de gemeenschappelijke voorouder in de mannelijke lijn bedoeld, die zestig- tot negentigduizend jaar geleden leefde. Kort gezegd de eerste ‘man’ op aarde.
Uniek DNA
Ondanks hun Afrikaanse woongebied, wijkt het uiterlijk van de Khoisan af van andere Afrikaanse bevolkingsgroepen. Zo hebben ze een lichtere huid, strakkere haren, amandelvormige ogen, hogere jukbeenderen en een kleinere neus dan andere buurtgenoten. Maar Europees of Aziatisch DNA? Dat hebben ze niet. In tegendeel: het DNA van de Khoisan is veel ouder dan Aziatisch DNA. Oftewel: Oost-Aziatische mensen hebben eerder Khoisan-DNA dan andersom.
Klik-geluiden
De Khoisan onderscheidt zich niet alleen op uiterlijke wijze van andere volken. Bijna in heel Zuid-Afrika kom je Khoisan-talen tegen. Toch kent het spraakvermogen onderling grote verschillen, wat betekent dat er waarschijnlijk weinig contact was tussen de subgroepen van het volk. Toch hebben ze allemaal één ding gemeen: Khoisan-bewoners spreken vandaag de dag talen die zich kenmerken door kliks. In totaal zijn er vijf klikgeluiden, variërend van een harde klap die je maakt met je tong achter in je mond tot een tsss-geluid met de tong tussen de tanden. Benieuwd? Bekijk de video hieronder.
Bantoe
In tegenstelling tot veel andere volken, hebben de Khoisan zelf nooit dieren gehouden. Dit had een logische reden: er waren simpelweg te weinig geschikte dieren. Dit zorgde voor een economische achterstand op andere volkeren, zoals de Bantoe. Zij maakten wel gebruik van landbouw en vee. Toen de Bantoe later voet zetten in het gebied van de Khoisan, ontstond er nog meer onheil. De Khoisan-gemeenschap werd gedwongen zich terug te trekken naar drogere gebieden. En daar groeiden gewassen nóg slechter.
Laatste redmiddel
Gelukkig bleek dit niet het einde voor het volk. In de vijftiende eeuw bereikten Europese kolonisten Afrika: voor veel volkeren een verschrikkelijke bladzijde in de geschiedenis. Maar inwoners werden ook blootgesteld aan Europese gewassen. En dat bleek hét redmiddel voor de Khoisan, dat tijdens het koloniale tijdperk leefde in Zuid-Afrika, Botswana en Namibië. Zij gebruikten de Europese landbouwkennis in hun voordeel en nog altijd leeft de bevolking dan ook vooral van de oogst van ondergrondse gewassen. Hoeveel Khoisan-bewoners er anno 2023 nog op dezelfde manier leven als vroeger, is niet helemaal duidelijk. De meesten wonen in de Kalahariwoestijn, op de grens van Botswana en Zuid-Afrika.
Eerste bewoners
Dat de gemeenschap al zo lang bestaat, is van groot belang voor de cultuur van het volk. In 2019 ging een groep in dierenhuid geklede Khoisan-afstammelingen dan ook naar het Zuid-Afrikaans overheidsgebouw. Waarom? Eén van de eisen was dat zij tot eerste burgers van het land zouden worden uitgeroepen. Ook wilden ze een stuk land ter beschikking en dat de talen toegevoegd zouden worden aan de lijst van officiële talen van Zuid-Afrika. De regering heeft hier tot op de dag van vandaag nog geen gehoor aan gegeven, maar onder reizigers is de leefwijze van het volk tegenwoordig wel populair. Volgens de Khoisan leven ze dan ook van de giften van reizigers.
Toekomstperspectief
Ondanks gulle giften van voorbijkomende reizigers, blijft het de vraag of de Khoisan kunnen overleven. Wat is hun toekomstperspectief? Volgens kenners ziet dat er niet veelbelovend uit: hun tradities, gewoonten en talen sterven langzaam uit. In sommige gebieden is er overheidssteun, maar vaak werken de oorspronkelijke jagers voor lage salarissen op boerderijen die eigendom zijn van Europeanen. Op een enkele show voor reizigers na, lijkt de toekomst van de Khoisan aan een zijden draadje te hangen. En dat is zonde, want daarmee verdwijnen ook eeuwenoude tradities, talen en levenswijzen.
Niet alleen op het land leven eeuwenoude stammen. Dit Aziatische volk leeft al generaties lang op palen op het water.