In dit Brabantse dorp lopen de landsgrenzen dwars door de huizen
- Artikel
- 22 nov 2022
- 8 minuten leestijd
Wat doe je als je op zestienjarige leeftijd wil drinken of vuurwerk wil kopen voor de jaarwisseling? Dan ga je naar een van onze buurlanden. In het Brabantse Baarle is dat wel héél makkelijk: je bent hier namelijk al binnen één voetstap in België.
Door terrassen, winkels, woonhuizen en zelfs het gemeentehuis: óveral waar je kijkt, zie je landsgrenzen criss-cross door elkaar liggen. En dat is gek, aangezien het Belgische gebied niet rechtstreeks grenst aan ons buurland zelf. Want waar je het ene moment een praatje maakt in de voortuin van je Belgische buurvrouw, geef je een minuut later je plantjes water op Nederlands grondgebied. Klinkt raar, toch? De oorzaak hiervan ligt in een ver verleden: 1648 om precies te zijn. Na de Tachtigjarige Oorlog werd Nederland internationaal erkend als onafhankelijke staat. Bij de ‘Vrede van Munster’ werd Brabant verdeeld in hertogdommen. En dat zorgde later voor nogal wat verwarring.
Opmerkelijke situaties
De grenzen van hertogdommen liepen soms behoorlijk door elkaar. En dat was in Baarle niet anders. Zo behoorde het deel Baarle-Nassau tot Breda en Baarle-Hertog tot Turnhout. Dat ging een tijdje goed, tot België en Nederland in 1830 verschillende landen werden. Turnhout behoorde tot België en Breda tot Nederland. Het Belgische Baarle werd daarom ineens omringd door de Nederlandse staat. En dat was niet zonder gevolgen. Zo golden er opeens andere wetten binnen het dorp en wekte het rivaliteit en discussies op tussen de gemeenten. Er werd geprobeerd de grens recht te trekken, maar de procedures verliepen erg lamlendig. Het kwam eigenlijk maar op één ding neer: het gebied was niet belangrijk genoeg.
Dat zorgde voor opmerkelijke situaties, bijvoorbeeld tijdens de Eerste Wereldoorlog. Zo konden de Duitsers het Belgische Baarle niet binnenvallen zonder het neutrale Nederland te schenden. Het gevolg: Baarle-Hertog bleef onbezet en werd een bestemming voor spionnen en verzetsstrijders. Zij konden hier namelijk onbezorgd te werk gaan.
Officiële erkenning
Lang verhaal kort: door alle ruzies, oorlogen en het uitstelgedrag was er in de jaren vijftig nog steeds geen grensovereenkomst. Pas in 1974 slaagde een grenscommissie erin om grip te krijgen op de onduidelijke grenssituatie. Toch werden de lijnen pas in 1995 officieel erkend. Er waren vanaf dat moment 8 Nederlandse- en 22 Belgische enclaves in de gemeente. Oftewel: in totaal werden dertig mini-landjes omringt door een ander land. Baarle werd daarmee het grootste enclavedorp ter wereld.
Google Maps
Maar wie na het lezen van deze geschiedenisles een standaard Belgisch dorp in Brabant voor zich ziet, heeft het bij het verkeerde eind. Want wie op Google Maps zoekt naar de locatie ‘Baarle’, ziet overal vierkante eilandjes verschijnen: allemaal in elkaar verweven. En dat ziet er in het echt nog gekker uit dan op internet. Zo lopen de grenzen door huizen, tuinen, fietspaden en zelfs het gemeentehuis. Door de lijnen in de vergaderzaal komt het daarom zelfs voor dat Belgische gemeenteraadslieden discussiëren in Nederland.
Alles keer twee
De kleine landsgrenzen worden dus behoorlijk serieus genomen. Zo staan in het dorp onder andere veel dubbele faciliteiten. Baarle bevat zowel een Nederlands- als Belgisch gemeentehuis, twee politiekorpsen, twee brandweerkazernes en twee postkantoren. Ook niet onbelangrijk: de gemeente heeft twee verschillende elektriciteitsleveranciers en telefoonnetten. Wil je even bijkletsen met je Belgische vrienden? Dan heb je geluk. In Baarle is een lokaal tarief tussen inwoners afgesproken. Hierdoor kan je met je standaard providerprijs alsnog bellen met buurtbewoners.
Huisnummers
Die tweedeling kan voor verwarring zorgen. Om het iets makkelijker te maken, hangt naast ieder huisnummer een vlaggetje om aan te geven in welk land het huis staat. Maar soms is zelfs dat niet mogelijk. In het dorp staat namelijk één woning met twee huisnummers. Waarom? De Nederlands-Belgische grens loopt hier dwars doorheen. Het staat daardoor dus in Nederland én België. Het huis is al sinds 1953 bewoond door Mevrouw Mathijssen. Ze woont hier samen met haar zoon Dré. “Ik slaap in Nederland, maar ontbijt in België. Dat is natuurlijk best gek als je erover nadenkt.” Om er nog een schepje bovenop te doen, vult Dré zijn moeder aan: “De landsgrens loopt zelfs dwars door mijn bed. Als ik me omdraai in mijn slaap, ben ik gelijk in een ander land.”
En die uitzonderlijke kwestie wekt ook de interesse van veel toeristen. Mathijssen: “Maar we zijn het wel gewend dat hier elke dag toeristen op de stoep staan. Je bent in ieder geval niet vaak alleen.” Wat er ook regelmatig op de stoep te vinden is, zijn herfstblaadjes. En dat zorgt vaak voor onbegrijpelijke situaties. Dré: “Als de Nederlandse gemeente bladeren komt vegen, laten ze alles achter de kruizen liggen. Dat wordt dan een paar dagen later opgeruimd door de Belgische overheid.”
Jongerenbezoek
En er zijn meer verschillen: zo heeft Nederland lang moeten wachten op koopzondagen, terwijl het in het Vlaamse Baarle-Hertog al de normaalste zaak van de wereld was. Ook de wetgeving rondom oudejaarsavond zorgt voor gekke taferelen. Alle vuurwerkwinkels van Baarle staan in het Belgische deel. Toevallig? Niet echt. In België is het namelijk toegestaan om ander vuurwerk te verkopen. Jaarlijks bezoeken duizenden Nederlandse jongeren het dorp dan ook om vuurpijlen, knalvuurwerk en Romeinse kaarsen in te slaan. Gijs ten Velde, bedrijfsleider van een vuurwerkwinkel in Baarle, legt uit dat de verkoop hier al begint in augustus. “Wat Nederlandse vuurwerkverkopers moeten verdienen in drie dagen, mogen wij verspreiden over een heel jaar.” Hij legt uit dat jongeren vanuit het hele land naar het Belgisch-Nederlandse dorp reizen voor vuurwerkinkopen.
Leeftijdsgrens
Het merendeel komt deze dagen dus specifiek voor knalwerk, maar een enkeling gaat tijdens zijn bezoekje aan Baarle toch nog even langs de slijterij. Al staan niet alle drankwinkels in het Belgische deel van Baarle. Zo ook die van Bea niet: “Er komen hier aan de lopende band minderjarige jongeren voorbij die denken dat ze in België zijn.” Geen achttien? Dan stuurt Bea ze naar de overkant. “Want een paar meter verder bevind je je op Belgische grond.” Wie zich ook aan die overkant bevindt? Mieke Krijnen, die er met haar familie een tabakswinkel runt. Ook daar kwam voorheen veel jeugd, maar nu moet ze regelmatig Nederlandse jongeren weigeren. Mieke: “Ze denken vaak dat de Belgische leeftijdsgrens op tabak nog zestien is, maar sinds 2019 moet je achttien zijn om aan sigaretten te komen.”
Coronatijden
Nu viel er op de coronaregels in Nederland al geen peil te trekken, maar in Baarle ging het nog een stapje verder. Daar moesten de inwoners zich namelijk houden aan de maatregelen van hun land. Wat dat betekende? Toen de avondklok in Nederland inging, mochten Belgen zich wél op de Nederlandse straten bevinden tussen 21:00 uur en 04:30 uur. Het vertrek- en eindpunt moest dan wel in België zijn.
Nog bizarder: een Zeeman-filiaal had het voorste gedeelte in Nederland terwijl de achterkant in België stond. Toen de niet-essentiële winkels in België moesten sluiten, mocht de winkel openblijven. Althans, het voorste deel. Het Belgische gedeelte moest dicht waardoor bezoekers een deel van de winkel niet konden betreden. En voor winkeleigenaars Bea en Mieke kon de situatie ook nog wel eens verwarrend zijn. Zo waren er periodes waarin de slijterij wél open mocht, terwijl de tabakszaak haar deuren nog niet mocht openen.
Wat er gebeurde in Baarle toen de landsgrenzen tijdelijk gesloten waren? Nou, dat is nooit van toepassing geweest in het Nederlands-Belgische dorp. Maar goed ook, gezien er slechts een paar meter ruimte zit tussen sommige grenzen. Ook handig voor familie Mathijssen: je zou maar wekenlang niet mogen douchen omdat je badkamer toevallig in een ander land staat.
Inwoners
Baarle-Hertog heeft een overwegend Belgisch karakter, maar telt sinds februari dit jaar voor het eerst meer Nederlanders dan Belgen. Om hoeveel inwoners dit in totaal gaat? Bijna drieduizend. Baarle-Nassau heeft zo’n zevenduizend bewoners, waarvan ongeveer twee derde een Nederlandse afkomst heeft. Volgens Mieke kan je niet direct aan iemands accent horen of degene in Baarle-Nassau of Baarle-Hertog woont. Toch vindt ze dat je Nederlanders nog altijd goed kan onderscheiden van Belgen: “Wij zijn over het algemeen minder terughoudend dan Belgische mensen. Iets directer kan je wel zeggen.” En of ze alleen buurtbewoners tegenkomt op straat? “Absoluut niet. Azerbaijan, China, de toeristen komen overal vandaan. Het is gewoon een heel uniek dorp.”
In het kader ‘unieke dorpen van Nederland’: welkom in Marnehuizen, het dorp met nul inwoners.