Papillon en Duivelseiland: het weerzinwekkende verhaal over een voormalige Franse strafkolonie
- Artikel
- 19 apr 2024
- 7 minuten leestijd
Een stukje Frankrijk aan de andere kant van de oceaan; Frans-Guyana. Het is jarenlang de plek geweest waar de zwaarste misdadigers van Frankrijk naar werden afgevoerd. Gevangenschap hier was een ware hel. Henri Charrière, Papillon, heeft het als een van de weinige overleefd.
Frans-Guyana is sinds 1664 een Frans departement gelegen aan de noordoostelijke kust van Zuid-Amerika naast Suriname. Met vijfenzeventig procent ongerepte jungle vol exotische diersoorten vind je hier natuur in overvloed. Daarnaast kent Frans-Guyana een regenwoudklimaat en is het een van de warmste en natste landen ter wereld. Hoewel de natuur een van de voornaamste redenen is om naar dit land af te reizen, zal de opmerkelijk duistere geschiedenis je verbazen.
Hoe Frans-Guyana een strafkolonie wordt
Om hier een beeld bij te krijgen moeten we een stuk terug in de tijd. Het is 1852 en Frankrijk wordt bestuurd door keizer Napoleon III. Frans-Guyana is al bijna tweehonderd jaar een kolonie van Frankrijk en is voornamelijk een strategische plek voor de handel in de Atlantische handelsroutes. Tot Napoleon III besluit dat de Franse kolonie ook voor iets anders gebruikt kan worden: het gevangenhouden en straffen van de grootste misdadigers van het land.
Weerzinwekkende boottocht
In de honderd jaar die volgen, worden zo’n zeventigduizend veroordeelden naar Frans-Guyana verscheept. Allemaal mensen die door de Franse autoriteiten als gevaarlijk voor de maatschappij worden beschouwd. Met amper te eten, kleine ruimtes, slechte hygiëne, tropische ziektes enzovoort, overleven velen de boottocht alleen al niet. Daarnaast wordt je als gevangen om het minste en geringste gestraft. Denk aan nog minder eten krijgen, afgeranseld worden, over boord gegooid worden of zelfs vergiftigd worden met zwavelzuur.
Degenen die de boottocht wel overleven komen aan in Frans-Guyana, en dit was geen opluchting, want ook hier gaan de gevangen een duistere tijd tegemoet. Op meerdere plekken in het land worden zij gevangengehouden. Van afgelegen plekken in de jungle tot grimmige eilanden voor de kust. Een eilandengroep waar ‘zwaardere’ veroordeelden terechtkomen is Îles Du Salut, ook wel de ‘eilanden van verlossing’ genoemd. Dit bestaat uit drie eilanden; île Royale, île Saint-Joseph en île du Diable. Gevangenschap op deze eilanden is een ware hel, met ongekend zware straffen. Zo moeten sommige gevangen bijvoorbeeld werken als beul en hun mede-gevangen executeren of op andere vreselijke manier straffen.
Duivelseiland
Île du Diable, ook wel Duivelseiland genoemd, is het meest beruchte eiland. Deze onheilspellende naam is niet meer dan terecht als je naar de gruwelijke geschiedenis kijkt. Duivelseiland is met veertien kilometer van de Frans-Guyaanse kust het meest afgelegen. Deze wordt gebruikt voor de meest ‘lastige’ gevangenen. De kans dat je ooit van dit eiland komt is op zijn zachtst gezegd onwaarschijnlijk. Zo is het eiland omringd door een woeste zee en zal je zelfs als je het vaste land bereikt waarschijnlijk omkomen in drijfzand of de wilde jungle.
Papillon
Het beroemdste verhaal over een gevangene die naar Duivelseiland wordt gestuurd, gaat over de Fransman Papillon. Spoiler-alert: hij weet als een van de weinigen te ontsnappen. Je vraagt je waarschijnlijk af wie dit is, hoe hij op Duivelseiland terecht is gekomen en het meest belangrijke: hoe is hij er ooit levend vanaf gekomen?
Ook hiervoor moeten we even terug in de tijd. Het is 1906 en in het zuiden van Frankrijk wordt Henri Charrière geboren. Op zeventienjarige leeftijd wordt hij opgeroepen om in het leger te gaan, maar dit bevalt hem niet. Zodra hij de kans krijgt, gaat hij uit het leger. Hij komt in een criminele wereld terecht, waar zijn bijnaam Papillon is. In het Nederlands betekent dit ‘vlinder’ en deze bijnaam heeft hij te danken aan zijn tatoeage van een vlinder op zijn borst.
In 1931 wordt hij opgepakt voor moord, terwijl hij naar eigenzeggen onschuldig is. In 1933 wordt Papillon naar het vaste land van Frans-Guyana gebracht, waar hij in de stad Saint-Lairent-Du-Moroni gevangen wordt gehouden. Hier weet hij te ontsnappen, maar dit is van korte duur. Hij wordt door bewakers opgepakt en wordt deze keer zwaarder gestraft. Zo komt hij op het eiland île Royale terecht, waar hij tot twee jaar lang geïsoleerd wordt.
Hoe het leven in zo’n isolatiecel eruitziet? Je zit heel de dag in het duister tussen vier betonnen muren. Hierbij word je soms vergezeld door gevaarlijke tropische insecten en slangen of word je continu gebeten door mieren. Je krijgt amper te eten en je hebt geen contact met de buitenwereld. Of het dag of nacht is weet je niet en de hitte en vochtige lucht zorgen voor een continu benauwd gevoel. Ook dit overleven veel gevangenen niet. Als je fysiek nog niet genoeg toegetakeld bent, dan is de kans groot dat je deze straf mentaal absoluut niet kan verdragen.
De Ontsnapping
Maar Papillon heeft een sterke geest en weet ook van dit eiland na drie jaar te ontsnappen. Dit is wederom van korte duur, hij wordt naar Duivelseiland gebracht. De belangrijkste bewakers van dit eiland zijn de woeste zee en de jungle. Na afschuwelijke jaren weet hij in 1945 ook van dit eiland te ontsnappen.
Hoe dit kan? Door een vlot gemaakt van kokosnoten. Hij weet de jungle en de zee te doorkruizen en begint in Venezuela een nieuw leven. Hij brengt in 1969 een boek uit over zijn avontuur en wordt daarmee een ware beroemdheid. Alleen al in Frankrijk wordt zijn boek 1,5 miljoen keer verkocht. Het verhaal is een openbaring van alle gruwelijkheden die er in Frans-Guyana gebeurd zijn, waar de inwoners van Frankrijk eerder niet bekend mee waren. Nu nog steeds is Papillon een bekend verhaal, waar zelfs in 2018 nog een film over uitgebracht is.
Alfred Dreyfus
Een ander bekent verhaal over een gevangen op Duivelseiland gaat over de Joods-Franse officier Alfred Dreyfus. De Franse inlichtingsdienst komt erin 1894 achter dat er een spion in het Franse leger zit die geheime informatie doorspeelt naar Duitsland. Alfred Dreyfus wordt, vermoedelijk omdat hij Joods is, opgepakt en krijgt een levenslange straf op Duivelseiland. Later blijkt echter dat hij onschuldig is. Met de opstand van de republikeinen en socialisten lukt het om Alfred Dreyfus weer terug naar Frankrijk te brengen. Eenmaal terug wordt hij gepromoveerd tot brigade-generaal in het leger. Helaas heeft zijn gevangenschap op Duivelseiland zijn gezondheid dusdanig toegetakeld dat hij vervroegd met pensioen gaat. In 1935 overlijdt hij op vijfenzeventigjarige leeftijd.
En nu?
Of het verhaal van Papillon helemaal waargebeurd is, daar zijn twijfels over. Henri Charrière heeft altijd beweerd van wel, maar het meest waarschijnlijke is dat het een combinatie van verhalen van verschillende gevangenen is. In 1973 overleed de man in Spanje, maar zijn verhaal zal iedereen nog lang blijven raken.
Het verleden van Frans-Guyana blijft een donkere zijde aan dit land. De inwoners hebben het er dan ook liever niet over en ook voor de Fransen blijft het een duister stuk geschiedenis. Dit hoewel het eiland sinds 1953 al geen strafkolonie meer is. De eilanden île Royaal en île Saint Joseph zijn vandaag de dag nog open voor bezoek, hier kan je ook de gevangenis bekijken waar Papillon heeft verbleven. Duivelseiland ligt daarentegen nog steeds onheilspellend ver weg van de andere eilanden en is niet open voor bezoek.
Meer over Frans-Guyana en het bezoeken van het Franse departement? Klik hier.
