Het wordt tijd om het zusterplaatsje van Pompeï in de schijnwerpers te zetten
- Artikel
- 07 jun 2023
- 8 minuten leestijd
Pompeï. Iedereen heeft er weleens van gehoord. Deze eeuwenoude Romeinse stad, die vulkaan Vesuvius onder een enorme aslaag begroef, trekt jaarlijks duizenden bezoekers. Maar waarom is het zusterplaatsje Herculaneum, dat veel beter intact bleef, dan veel minder bekend?
Zo’n tweeduizend jaar geleden, 79 jaar na Christus, vond een dramatische natuurramp plaats: Vesuvius barstte uit. De vulkaan bedekte de Romeinse steden Pompeï, Herculaneum, Oplontis en Stabiae onder een metersdikke laag as en puin. Pas eeuwen later werden de steden uitgegraven. Vandaag de dag zijn de overblijfselen nog goed te zien. Toch lijken Pompeï en het zusterplaatsje Herculaneum allesbehalve sprekend op elkaar.
Snackbar en kroegen
Pompeï en Herculaneum mogen dan broer en zus genoemd worden, tweeling zijn ze allerminst. Zo was Pompeï een woonplaats voor ‘gewone’ burgers. Hoe we dat weten? Het bewijs ervan is tot op de dag van vandaag nog te zien. Hier vind je bijvoorbeeld een ‘snackbar’ met een toonbank en oude potten waarin eten werd bewaard. Of er tijdens de opgravingen nog eten viel te halen? Jazeker. Onder andere resten van vissen, slakken en geiten. Of het nog zo vers smaakt als tweeduizend jaar geleden? Dat denken we dan weer niet. En oh ja, op de muur van de snackbar is een groep dieren afgebeeld. Mogelijk was dit de manier waarop Romeinen het menu lieten zien aan hun klanten. Verder staan er hier en daar een paar huizen, theaters en last but not least: kroegen. Zo zie je maar dat er niet alleen nu, maar ook vroeger tijd was voor vertier en plezier.
Villa’s en sauna’s
Ga je naar het zusterplaatsje van Pompeï? Dan wordt het al snel duidelijk dat de mensen hier anders leefden, maar vooral ook welk type mensen er woonden. Herculaneum was een vakantieoord voor rijkelui. In al die jaren zijn veel dingen uitzonderlijk goed bewaard gebleven. Zo vind je er sauna’s, schitterende binnentuinen, fresco’s en natuurlijk villa’s. Eén van de meest luxueuze is Villa dei Papyri, oftewel: Villa van de Papyrusrollen, die zelfs werd nagemaakt in Los Angeles. Vanwaar de naam? Tijdens de opgravingen vonden onderzoekers een privébibliotheek in de villa met meer dan achttienhonderd papyrusrollen. Dit is een soort schrift dat onder andere de Romeinen vroeger gebruikten. De rollen bleken zwaar beschadigd te zijn en dus onleesbaar. Maar door nieuwe technieken kunnen we steeds meer Romeinse geheimen ontrafelen.
Dat is trouwens niet het enige. In 1982 dook hier het skelet van een jonge vrouw op aan de kust. Al bijna tweeduizend jaar lang droeg ze aan haar linkerhand smaragdgroene en robijnrode ringen. Naast het skelet vonden mensen ook nog gouden armbanden en oorbellen. Hier heeft ze dan ook haar naam Ring lady aan te danken. Uiteindelijk bleef het overigens niet alleen bij Ring Lady. Voor maar liefst driehonderd mensen was de kust hun eindbestemming.
Vulkaan Vesuvius
Wat deden die driehonderd mensen bij de kust? Zijn er mensen gevlucht? En hoe zit dat in Pompeï? Daarvoor analyseren onderzoekers wat voor soort vulkaan Vesuvius was en hoe de uitbarsting verliep. Eén van deze wetenschappers is vulkanoloog Manfred van Bergen van de Universiteit Utrecht. Hij onderzocht materiaal van eerdere uitbarstingen van de Vesuvius, waaronder stenen, gas en water. Volgens hem is het een stratovulkaan, wat betekent dat-ie uit verschillende lagen van gestolde lava en asdeeltjes bestaat. Deze bestanddelen, vooral de asdeeltjes, zijn in 79 na Christus door twee grote uitbarstingen de krater uitgespuwd.
Waar de windrichting bij de eerste uitbarsting redding bood aan Herculaneum, werd Pompeï bedolven met as, stof en uit de lucht vallende stenen. Door de enorme hoeveelheid materiaal werden tal van gebouwen en huizen vernield.
Maar daar bleef het helaas niet bij, want de tweede uitbarsting liet niet op zich wachten. Een gloeiendheet mengsel van gas en as stortte als een gewelddadige gloedwolk neer op Herculaneum en deels op Pompeï. ‘’Deze raasde de helling af met een enorme snelheid en met een temperatuur van misschien wel zes- tot zevenhonderd graden. Dat zijn de aller gevaarlijkste verschijnselen van vulkanische activiteit, want daar kan je niet voor weglopen’’, aldus Manfred.
Toch een verrassing
Vesuvius heeft een hele lange geschiedenis van tienduizenden jaren vol uitbarstingen. Manfred: ‘'Als je in de buurt van een vulkaan woont die om de paar jaar uitbarst, dan weet je natuurlijk wel wat je moet doen als dat gebeurt. Maar de Romeinen ter plaatse hadden toen die kennis nog niet, want vóór de explosieve uitbarsting was het honderden jaren rustig geweest. Dat is te zien aan de mooie steden en huizen die er toen zijn gebouwd. Je gaat dat niet doen op een plek waarvan je weet dat er om de zoveel tijd een verwoestende stroom overheen walst.’’
Kortom, de inwoners van Pompeï en Herculaneum zijn totaal verrast. Tijd om te vluchten? Die was er in Pompeï waarschijnlijk niet. Wel probeerden veel mensen te schuilen voor de asregen en grote stenen die naar beneden vielen. Maar de grijze donkere lucht was een enorme belemmering, waardoor het vinden van een schuilplek nóg moeilijker werd.
Omdat er in Herculaneum maar weinig skeletten zijn gevonden, dachten historici dat bijna alle vierduizend inwoners waren ontsnapt aan de asregen. Tot zo’n veertig jaar geleden dus, toen de driehonderd skeletten in boothuizen aan de kust ontdekt werden. Men denkt dat deze mensen hier schuilden en wachtten op redding uit zee, maar het mocht helaas niet baten. De exacte cijfers zijn onduidelijk, maar men zegt dat er in totaal in Herculaneum en Pompeï zo’n tweeduizend mensen zijn overleden.
Brief overlevende
Stel je voor: er vindt een ernstige ramp plaats in je stad, waarbij de kans op overleving nogal klein is. Maar jij bent toevallig net ergens anders. Het overkwam Plinius de Jongere. Hij had het geluk dat hij op het moment van de uitbarsting in Misenum, een havenstadje zo’n dertig kilometer ten westen van de vulkaan, verbleef. Hij was samen met zijn oom, ook wel Plinius de Oudere, die vanuit hier het commando voerde over een Romeinse vloot. In de verte zagen ze grote, donkere wolken verschijnen, waarna Plinius de Oudere naar Stabiae voer om zoveel mogelijk mensen de redden. Daarna heeft Plinius de Jongere zijn oom nooit meer gezien. Hoe we dit verhaal kennen? Plinius de Jongere schreef tijdens het moment van de uitbarsting een brief over de tragische gebeurtenis. Uiteindelijk bedekte Vesuvius ook het stadje Stabiae onder een twee meter dik deken van as.
Bekendheid
Misschien dat jij, net als veel anderen, nog nooit de naam Herculaneum hebt horen vallen. Hoe dat kan? Dat heeft ten eerste te maken met de manier waarop de twee Romeinse steden de uitbarsting meemaakten. Want waar Herculaneum de eerste uitbarsting ontglipte, verstopten de gloedwolken tijdens de tweede uitbarsting de hele stad onder een ruim twintig meter dikke laag as. Pompeï lag daarentegen maar vijf tot zes meter onder het puin. Je kan je voorstellen dat het uitgraven van Pompeï een stuk makkelijker was en minder tijd kostte. Daarbij komt ook nog dat de huidige stad Ercolano over een deel van Herculaneum is gebouwd. Om alles te onderzoeken zou je huizen en andere gebouwen moeten slopen. Grote kans dat de bewoners daar niet heel blij mee zijn. Om deze twee redenen is Herculaneum nog maar voor één derde deel uitgegraven.
Ook was Pompeï het onderwerp van de eerste berichten over de explosieve uitbarsting. Onder andere de Duitse dichter Johann Wolfgang Goethe en de Amerikaanse schrijver Mark Twain maakten reisverslagen over de nu wereldbekende stad. Herculaneum bleef hierbij onvermeld.
Versteende lichamen
Nog een reden van de bekendheid van Pompeï? De ‘versteende’ lichamen. Nadat er skeletten opdoken in de stad, kwam Giuseppe Fiorelli in 1860 op het idee om de holtes op te vullen met gips. In feite zijn het dus gips-lichamen, in plaats van versteende lichamen. Door het gips kan je de vormen van de overleden mensen goed zien en wordt de afgrijselijke gebeurtenis nóg realistischer.
Wordt het Pompeï of Herculaneum?
Volgens Manfred zijn beide steden een bezoek waard: ‘’Het is zo verschillend. Pompeï is meer een stad met een levendige bevolking met kroegen en gewone huizen. Terwijl in Herculaneum villa’s van rijke Romeinen staan met beschilderde wanden en sauna’s. Kortom, het heerlijke Romeinse leven. Eigenlijk moet je ze dus alle twee bekijken. Door daar rond te kijken, ga je echt tweeduizend jaar terug in de tijd en leer je hoe de mensen toen leefden. Dat is het mooie van zo’n bewaarde stad en die verwoestende vulkaan heeft dat voor ons gedaan.’’
Meer lezen over verdwenen steden? Check hier of Atlantis is gezonken of in de Sahara ligt.