Het verhaal achter de 173.000 verlaten bunkers van Albanië

Artikel
24 nov 2023
4 minuten leestijd

Enver Hoxha: misschien wel de meest wantrouwende leider die een Europees land ooit kende. Hij was zelfs zo bang voor een invasie, dat hij duizenden bunkers liet bouwen door heel Albanië. En de resten daarvan? Die zijn nog altijd zichtbaar.

Terug in de tijd

Meer dan veertig jaar was Albanië volledig geïsoleerd van de rest van de wereld. Een strikt communistisch land, waarbij leider Hoxha met ijzeren vuist regeerde en alle communicatie met het buitenland verboden was. Hij plaatste honderden microfoons om gesprekken af te luisteren en mensen te straffen wanneer ze dingen zeiden die ‘niet door de beugel konden'. Na het breken van de banden van Albanië met de Sovjet-Unie, was Hoxha ontzettend bang voor een grote oorlog. Hij geloofde dat buurlanden Griekenland en Joegoslavië, en zelfs diverse Oostbloklanden, van plan waren Albanië aan- en binnen te vallen. Daarom bouwde hij als voorbereiding vanaf de jaren ’60 meer dan honderdduizend bunkers. Maar die allesverwoestende oorlog kwam nooit. Zelfs de val van de Berlijnse Muur in 1989 bracht geen verandering teweeg in Albanië. Pas in 1991 kwam er een einde aan de totalitaire staat, toen in dat jaar de eerste democratische verkiezingen werden georganiseerd. Maar de overblijfsels van Hoxha’s paranoïde? Die zijn nog steeds overal in Albanië te zien in de vorm van tienduizenden kleine koepelbunkers.

Klauwen vol geld

Leuke overblijfselen voor de nieuwsgierige reiziger, maar de ‘bunkerisering’ vrat het land in het verleden op. De bouw van tienduizenden bunkers kostte Albanië gigantisch veel geld, wat soms geschat wordt tot miljarden dollars. En dan te bedenken dat er in de jaren ’70 al zo’n dertig procent van het bruto binnenlands product naar de nationale defensie ging. Dan maar aankloppen bij rijke vrienden? Ook die had Albanië na het opzeggen van de banden met China in 1969 niet meer. Niet zo gek dus dat het land lange tijd balanceerde op de rand van faillissement en hongersnood. Hoxha’s achterdocht leidde ertoe dat bijna de hele bevolking tot slaaf gemaakt werd. Hij offerde alles op om de betonnen bouwwerken af te krijgen. Het resultaat? Een gigantisch ondergronds netwerk. Want het stikt in Albanië niet alleen van de bunkers, maar ook van de tunnels, schuilkelders en andere ondergrondse bouwwerken. Het land heeft na Noord-Korea zelfs de meeste tunnels op aarde.

© Naumenko Aleksandr / Shutterstock.com

Een knap stukje architectuur

De architect van de bunkers, Josif Zagali, was zelf ook het proefkonijn voor zijn ontwerp. Toen de bunkers gepresenteerd werden, vroeg Hoxha zich af hoe sterk deze betonnen paddenstoelen eigenlijk waren. Zagali werd zelf de bunker ingestuurd, waarna er een granaat op werd afgevuurd. Gelukkig kwam hij er heelhuids uit en werden de bouwwerken in productie genomen. Over zelfvertrouwen gesproken. Toch eindigde het niet bepaald goed voor Zagali. Hij werd, net zoals vele anderen, van sabotage en spionage verdacht, waarna hij jarenlang opgesloten zat. En dan kwam hij er nog goed vanaf. Net zoals zijn grote voorbeeld Stalin, maakte Hoxha er namelijk geen uitzondering van om machtige personen te elimineren, hele families te deporteren en de doodstraf met regelmaat uit te voeren.

Huidige functie

Maar waarom worden al die bunkers, die de Albanezen herinneren aan de bittere geschiedenis van hun land, niet weggehaald? De reden daarvoor is simpel. Het kost zo’n achthonderd euro om één bunker weg te vagen. Een makkelijke rekensom laat je al snel inzien waarom er nog veel van deze betonnen bouwwerken zijn. Hoewel veel van de bunkers inmiddels zijn ingestort of verwoest, worden aan de betonnen koepels die nog wel staan, nieuwe functies gegeven. Denk hierbij aan een museum, toilet, restaurant, vuilniscontainer, omkleedhokjes op het strand of zelfs een tattooshop.

Sommige mensen hebben kritiek op het opknappen van de bunkers. Het zou volgens hen de vervallen infrastructuur verbloemen of het duistere verleden van het land bagatelliseren. Maar de creativiteit waarmee de betonnen bouwwerken worden veranderd, leidt ook tot veel optimisme over de toekomst van Albanië. De eindconclusie van de Albanezen? Dat ligt aan wie je het vraagt, want er is een echte haat-liefde verhouding met deze grijze paddenstoelen.