Onbereikbaar, oogverblindend en ongerept: de Afghaanse Wakhan-corridor
- Artikel
- 06 jul 2022
- 8 minuten leestijd
De Wakhan-corridor ligt in Afghanistan, maar door de geografie en cultuur staat het los van de rest van het land. Het is ongetwijfeld één van de meest afgelegen en mooiste plekken in Azië. Weten waarom? Ga er even goed voor zitten! Oma doet een boekje open.
Dit langwerpig uitstekende gebied van driehonderdvijftig kilometer lang en vijftien tot vijftig kilometer breed ligt verscholen tussen drie van ’s werelds belangrijkste bergketens: de Hindu Kush, de Karakoram en de Pamir. De extreem ruige rivierdalen en turquoise bergmeren in de Wakhan-corridor verbinden deze ketens met elkaar. Kortom: je ziet aan de rand van dit kale strookje land bergen, bergen en nog eens bergen. En dat is dan nog maar het topje van de (ijs)berg.
Doordat het gebied in het noordoosten van Afghanistan met zulke steile muren wordt omringd, neem je hier een diepe duik in een oase van rust: het is ver verwijderd van lawaai, verkeer en stedelijke drukte. Ook is het nauwelijks bewoond en bijna onmogelijk te bereiken. Met de nadruk op bijna.
Want als je aan Afghanistan denkt, denk je nu vooral aan een land in crisis. Het land gaat al meer dan veertig jaar gebukt onder conflicten, natuurrampen, geweld, chronische armoede en een voedseltekort. En dat is een deel van de reden dat het vrijwel totaal onbereikbaar is voor buitenlandse bezoekers.
Tijdscapsule
Van deze onrust merk je in de rustige Wakhan-corridor relatief weinig. Tijd heeft op dit gebied, dat tot 1883 nog een vortsendom was, bijna geen effect. Want al meer dan 2500 jaar is dit het thuisland van grazende schapen en het Wakhi-volk: boeren die gerst, tarwe, erwten, aardappelen, appels en abrikozen verbouwen. Die oude cultuur is hier dus goed behouden.
Ouderwetse pitstop
Verder vormde dit geïsoleerde gebied een belangrijke stop langs de Zijderoute voor kooplieden, waardoor je er rotstekeningen vindt van kamelen die in een handelskaravaan lopen. Zo wordt gezegd dat de Venetiaanse ontdekkingsreiziger Marco Polo en de Griekse legeraanvoerder Alexander de Grote hier hun doortocht maakten naar China. Dat betekent dat het gebied ooit beter bereikbaar was dan het nu is.
Strategische strook
De huidige grenzen zijn in 1893 gevormd en scheidt Tadzjikistan van Pakistan. Deze grenzen zijn aan de hand van het landschap gevormd en liggen langs de rivieren Panj en Pamir. Zo werd een bufferzone gecreëerd in het strategische spel – ook wel bekend als The Great Game – tussen Rusland en Groot-Brittannië. Want die bezaten de omliggende gebieden.
Kortom: het vorstendom van Wakhan werd in tweeën gespleten. Een deel daarvan ging als smalle strook naar Afghanistan. Dat werd de Wakhan-corridor. Het andere deel ging naar Tadzjikistan. Daar kreeg het net iets minder ruige gebied een vergelijkbare naam: de Wakhan-vallei.
Gesloten grenzen
En toen de Sovjetregering op komst was, verhardde de grenzen van de bufferzone verder. Mensen mochten niet langer de Panj-rivier oversteken om vrienden of familie te bezoeken. Nog verdere isolatie volgde in 1949. De communistische Mao Zedong nam China over, waardoor ook de grens met de noordoosterbuur permanent gesloten werd.
Hierdoor veranderde de oude handelsroute in een doodlopende weg. En zo ontstond een vrijwel onbereikbaar gebied dat alleen via een onverharde weg te bereiken is. Deze weg is zelfs al meer dan een eeuw voor normaal verkeer gesloten en loopt tot aan het noordoostelijke dorp Baza’i Gonbad. Om die reden is het – naast de onherbergzaamheid – lange tijd vrij gebleven van de conflicten die het land al zoveel jaren teisteren. Wat (g)een weg wel niet kan betekenen.
Terug naar nu
Er wonen nu zo’n 12000 mensen in het Afghaanse deel van de Wakhan, waaronder met name soennitische moslims en Wakhi Ismailis, die behoren tot de sjiitische tak van de islam. Is een familie uit het gebied rijk? Dan zie je rond het huis vooral schapen en geiten en verder wat honden, kamelen, jakken, paarden en ezels. Want dieren zijn essentieel om hier te overleven en dienen vaak als betaalmiddel. Verder is het dieet van de inwoners vrij eentonig: ze eten vooral brood, thee, jakkenmelk en steenzout.
Het leven draait hier om de verbondenheid met het land, het ritme van de seizoenen en de vijf dagelijkse gebeden. Wil je de mensen hier blij maken? Neem dan gevriesdroogd voedsel mee.
Een nieuwe weg inslaan
Lange tijd werd hier op deze manier geleefd. Maar dan staat ineens een grote verandering om de hoek. In 2009 tekenden Afghanistan en China een overeenkomst om de aanleg van de weg te bestuderen. Deze nieuwe, moderne weg moest de doodlopende, smalle weg weer tot leven brengen en verbinden met de Karakoram-snelweg in China. Al snel rolden de bulldozers binnen. En hoewel ze alleen iets ter grootte van een boerenpad aan moesten leggen, zouden de mogelijke gevolgen veel groter zijn dan dat.
Want de kleine landelijke nederzettingen met eenvoudige huizen van steen, modder en hout zouden hierdoor in één klap verenigd worden met de rest van de wereld. Ook zou het grote economische voordelen hebben voor de rest van Afghanistan, die door de verbinding met China de handelspositie en militaire voetafdruk zou kunnen verbeteren.
Hobbel op de weg
Ondanks dat de aanleg is gestart, is deze verbinding tussen de twee landen er nog niet. De Afghaanse arbeiders boekten grote vooruitgang, maar de weg is nog verre van voltooid. Want hoewel eerder het gerucht ging dat de taliban het gebied vanwege de onbegaanbaarheid links liet liggen, viel in juli 2021 het bericht dat de taliban de Wakhan-corridor controleerde. En een maand voor de val van Afghanistan was volgens ingewijden nog maar vijftien procent van de weg voltooid.
Met een daaropvolgende ontmoeting tussen de twee partijen erkende China de taliban in wezen als de nieuwe machthebbers van Afghanistan. Voor nu is het vooral afwachten hoe deze situatie verder uitpakt en wat dit betekent voor het wegenproject.
(On)bereikbaarheid
Afghanistan is door de veiligheidssituatie grotendeels verboden terrein voor buitenlanders. Het reisadvies van de Nederlandse overheid is dan ook negatief. Dat betekent dat je geen hulp krijgt vanuit het ministerie van Buitenlandse Zaken als je in de problemen komt.
Een bezoek aan het gebied kan je dus pas overwegen als de rust in het land terugkeert. En zelfs dan zou het gebied nog als onbereikbaar worden ervaren. Er is immers nog altijd die moeilijk begaanbare weg en géén internetservice. Wel is er de hulp van openbaar vervoer, ezels en satelliettelefoons.
Warmlopen
Maar nog steeds is het een kwestie van bergen verzetten. Dus bereid je – als het ooit weer kan – voor op lange en moeilijke tochten. Onstuimige, ijskoude rivieren oversteken is onvermijdelijk in de Wakhan. En dan heb je nog de afstand: sommige dorpen liggen op meer dan vier dagen lopen van Afghaanse Ishkashim, een stad die vooral als tussenstop dient op de Pamir Highway.
Hier regel je gelijk de benodigde wandelvergunningen, wat een hele ochtend kan duren. Deze plaats ligt op zijn beurt weer op drie dagen rijden van Dushanbe, de hoofdstad van Tadzjikistan en de dichtstbijzijnde grote stad. Dat is dan ook de laatste goede plek voor het inslaan van je boodschappen. Door de lange reisduur is het gebied nog onaangetast door toerisme.
En dat zorgt juist voor de grote aantrekkingskracht van het gebied. Op het ongerepte berglandschap, de oase van rust en de goed bewaarde Wakhi-cultuur komen alleen de grootste avonturiers af. Zo trekken expedities met gidsen en stevige bergschoenen naar het gebied. De afgelopen tien jaar reisden er zo’n zeshonderd reizigers per jaar naartoe om er te wandelen, klimmen of paard te rijden.
Seizoenen
Vooral juli tot september is een goede reisperiode, vanwege de oogsttijd. Dan is het weer ook het meest aangenaam. Wel moet je je het hele jaar door rekening houden met barre weersomstandigheden: de winter duurt er acht maanden en zelfs in de zomer is sneeuwval mogelijk. Zo kunnen de temperaturen dalen tot min dertig graden Celcius, zijn sommige bergtoppen permanent besneeuwd en ligt zelfs in de zomer de nachttemperatuur gemakkelijk onder de nul graden.
Voor mensen die niet naar of door zo’n risicovol gebied willen reizen bestaat er een alternatief: Tadzjikistan. Vanaf diens Wakhan-vallei krijg je een impressie van de Wakhan-corridor. Maar het leven aan de Afghaanse kant van de grens is wel harder en traditioneler.
De Wakhan-streek is niet de enige plek die een tweedeling kent. Haïti en de Dominicaanse Republiek delen een eiland, maar kunnen niet meer verschillen.