Wat gebeurde er na de oorlog met Oppenheimers geheime stad Los Alamos?

Of je de film nou hebt gezien of niet: het afgelopen jaar kon je niet om Oppenheimer heen. Maar wat gebeurde er eigenlijk met de stad die hij liet bouwen voor het geheime Manhattan Project? We nemen je mee naar Los Alamos.

Zeven oscars sleepte de film Oppenheimer van Christopher Nolan vannacht in de wacht. De film, die al vanaf het begin favoriet was om in de prijzen te vallen, heeft as we speak al 360 nominaties op z’n naam en sleepte wereldwijd een omzet van bijna een miljard dollar binnen. Mocht je tot een van de weinigen behoren die ‘m nog niet gezien heeft: de film volgt wetenschapper J. Robbert Oppenheimer tijdens de ontwikkeling van de allereerste atoombom. Dit resulteerde uiteindelijk in de vernietiging van de Japanse steden Hiroshima en Nagasaki en daarmee het einde van de Tweede Wereldoorlog. 

Manhattan Project

Even terug naar het begin. Want hoe kwam deze allesvernietigende bom eigenlijk tot stand? Eind jaren dertig werden er in Berlijn grote wetenschappelijke ontdekkingen gedaan over het splitsen van uranium. Omdat de forse kracht die hierbij vrijkwam gebruikt zou kunnen worden als wapen, begonnen geleerden in Europa en Amerika zich zorgen te maken. Wetenschappers Léo Szilárd en Albert Einstein deelden deze zorgen en schreven een brief naar de Amerikaanse president Roosevelt. Uit vrees dat de nazi’s de ontdekking gingen gebruiken voor nucleaire wapens, gaf hij opdracht voor de start van het onderzoek naar een atoombom. Dit resulteerde uiteindelijk in het Manhattan Project. 

Onder leiding van de VS, en met behulp van Canada en het VK, werden er in 1942 en 1943 verschillende onderzoeklocaties aangewezen, waaronder Oak Ridge in Tennessee en Hanford in Washington. Maar er was ook een plek nodig om de bom daadwerkelijk te maken en dat moest uiteraard in het geheim gebeuren. Die keuze viel uiteindelijk op de woestijn in New Mexico, op zo’n anderhalf uur rijden van de stad Albuquerque. Waarom hier? Deze plek was voldoende geïsoleerd, geografisch gunstig en veilig voor een eventuele aanval van de Japanners. Daarnaast had Oppenheimer zelf een voorliefde voor New Mexico en bezat hij zelfs een ranch in het gebied. 

Uit de grond gestampt 

Het enorme onderzoekscentrum bood werk aan een grote groep militairen en wetenschappers. Hier verenigden de ‘slimsten der slimsten’ uit Europa en Noord-Amerika: alles om de bom eerder af te ronden dan de Duitsers. Maar deze werknemers moesten natuurlijk ook ergens wonen, net als hun gezinnen. Voor hen werd er een geheime stad gebouwd: Los Alamos. 

In een rap tempo groeide Los Alamos van een verlaten gebied met alleen een ranchschool uit tot een bruisend dorp. In 1943 woonden er 1.500 inwoners, in 1945 waren dat er al 5.700. Sommige inwoners woonden in huizen, anderen in appartementen of zelfs hutten. Rondom de stad werden wegen aangelegd, maar uit vrees voor spionnen was het bestaan ervan nog altijd strikt geheim. Sterker nog: Los Alamos bestond helemaal niet. Baby’s die geboren werden kregen als geboorteplaats ‘Santa Fe, New Mexico: P.O. Box 1663’. Dat gold ook voor de post. Brieven naar Los Alamos kwamen niet aan, brieven naar P.O. Box 1663 daarentegen wel. 

Berouw komt na de zonde

Na jaren onderzoek en ontwikkeling, was de atoombom zo goed als klaar. Op 16 juli 1945 werd-ie dan ook succesvol getest onder de naam Trinity. Een krater in de New Mexicaanse woestijn van zeven meter diep en honderden meters lang was daar een krachtig bewijs van. Slechts enkele weken later, op 6 augustus 1945, werd Hiroshima door het Amerikaanse leger gebombardeerd met zo’n zelfde atoombom. En drie dagen later werd ook Nagasaki in as gelegd. Honderdduizenden mensen kwamen om door de bommen en nog eens honderdduizenden later door de straling. De oorlog was voorbij en de nieuwe nucleaire werkelijkheid een feit. 

Snel na het vallen van de bommen zou Robert Oppenheimer last hebben gekregen van zijn geweten. Niet lang na de oorlog verliet hij Los Alamos dan ook om zich aan te sluiten bij de Atomic Energy Commission. Hier lobbyde hij als hoofd van de adviescommissie voor internationale wapenbeheersing en het voorkomen van een nucleaire wapenwedloop. In zijn afscheidsspeech op 2 november 1945 zei hij onder andere: “Ik denk dat het aan ons is om het als een zeer ernstige crisis te accepteren, om te beseffen dat deze atoomwapens die we zijn gaan maken heel verschrikkelijk zijn, dat ze een verandering met zich meebrengen, dat ze niet slechts een kleine wijziging zijn.”

Niet het einde

Waar Oppenheimer dus vrij snel van het nucleaire toneel in New Mexico verdween, gold dat niet voor de andere onderzoekers in Los Alamos. Na de oorlog bleef het centrum actief en werden er nog veel zwaardere bommen ontwikkeld tijdens de Koude Oorlog. En nog altijd is het Los Alamos National Laboratory een belangrijke spil in de Amerikaanse wetenschap. Met een budget van 2 miljard dollar per jaar, 2100 faciliteiten en zo’n 11.000 werknemers is het gigantisch. Tegenwoordig richt het lab zich nog steeds op nationale veiligheid, maar ook op gebied van defensie, energie, klimaat, gezondheid en infrastructuur wordt er onderzoek gedaan. 

Los Alamos bleef om die reden dan ook bestaan. De stad groeide mee met het onderzoekscentrum en huist volgens de laatste tellingen ruim twaalfduizend inwoners. Zij werken vrijwel allemaal in Los Alamos. En met zoveel succesvolle (en goedbetaalde) wetenschappers, is de levenskwaliteit hier niet verkeerd. Sterker nog: bijna nergens in de VS zouden gemiddeld meer miljonairs wonen. 

In de sporen van Oppenheimer

Toch zal een wandeling door Los Alamos voelen alsof je in een normaal Amerikaans dorp bent beland. Luxe resorts of sterrenrestaurants hoef je hier niet te verwachten. Het centrum is compact en de meeste musea en restaurants bevinden zich op loopafstand van hotels en b&b’s. Geen zin om te lopen? De Atomic Transit brengt je gratis van A naar B. 

Wil je meer te weten komen over het Manhattan Project? Je kan uiteraard niet zomaar binnenlopen bij de labs, maar bij het Los Alamos Visitor Center kan je terecht voor meer informatie of een rondleiding van een van de park rangers. In Bradbury Science Museum kom je alles te weten over de wetenschappelijke kant van het project en het Los Alamos History Museum leert je dan weer over de periodes voor en na het Manhattan project. 

Bij het laatstgenoemde museum kan je overigens ook tours boeken, waarbij je verschillende historische plekken en filmlocaties kan bezoeken. Wil je liever zelf op pad? Je kan op eigen houtje gewoon naar het ouderlijk huis van Oppenheimer lopen, die je dan van de buitenkant kan bekijken. En neem ook zeker een kijkje bij Main Gate Park, waar een gebouw staat dat de poort van het toenmalige geheime centrum imiteert. Deze herken je waarschijnlijk als je de film hebt gezien. Extra handig: hierachter vind je geen technisch lab, maar gewoon een openbaar toilet.

 

Niet zomaar een dorp

Wie door Los Alamos wandelt, zal moeite hebben om te beseffen hoe cruciaal deze plek was op het wereldtoneel. Het is een plek die altijd omstreden zal blijven. Want waar Los Alamos enerzijds symbool staat voor het einde van de Tweede Wereldoorlog, betekende het anderzijds de start van massavernietigingswapens. 

Neig je meer naar de andere kant van “Barbenheimer”? Lees hier waarom de film Barbie omstreden was in Vietnam.

• Deel