Met uitsterven bedreigd: waarom de roze rivierdolfijn op de rode lijst staat

Een roze dolfijn? Je hoort het goed! Ontmoet de orinocodolfijn, die zich waant in de wateren van de Amazone. De laatste jaren wordt-ie met uitsterven bedreigd, maar verschillende initiatieven zetten zich in voor het redden van dit bijzondere dier.

De rivierdolfijn

Een volwassen orinoco- of botodolfijn is gemiddeld ongeveer tweeënhalve meter lang en weegt tot wel tweehonderd kilo. Erg groot, aangezien een normale ‘huis-tuin-en-keuken dolfijn’ meestal minder dan 75 kilo weegt en vaak ook wat minder lang is. Waar het lichaam van de zeedolfijn vooral is gemaakt om snel door zee te kunnen zwemmen, is dat van de orinocodolfijn meer gemaakt om wendbaar te zijn. 

Dat heeft te maken met waar ze leven: waar de gewone dolfijn namelijk vaak in zee verblijft, woont de orinocodolfijn in rivieren. Daar zit voedsel vaak verstopt achter takjes of stenen, waardoor het dier flexibel moet zijn om bij het beste voedsel te komen. De vorm van het lijf is daar goed op aangepast. Zo heeft-ie geen grote rugvin zoals andere dolfijnen, en kan-ie z’n nek makkelijk van links naar rechts bewegen. De orinocodolfijn is dus zorgvuldig aangepast aan het rivierleven en behoort dan ook tot één van de zes soorten rivierdolfijnen die vandaag nog bestaan. 

Rivierdolfijnen vind je op verschillende plekken: van Pakistan tot China en van Indonesië tot Brazilië. Elke soort is gebonden aan een eigen rivierengebied. De orinocodolfijn? Die vind je in het Amazonegebied, vaak in kleine groepjes van twee tot drie dolfijnen. Het lichaam van de orinocodolfijn is al vrij groot, maar wist je dat deze soort ook de grootste hersenen van alle rivierdolfijnen heeft? Meestal verstoppen ze zich onderwater, maar als je geluk hebt, kan je een glimp opvangen van hun roze gloed. 

Hoe krijgen ze hun roze kleur?

Geloof het of niet: de orinocodolfijn wordt niet geboren met een roze huid, maar met een standaard grijs kleurtje, zoals elke andere dolfijn. Hoe ouder het dier wordt, hoe meer roze verkleuringen er ontstaan. Waarom? Daar is nog altijd onduidelijkheid over. Waarschijnlijk heeft de verkleuring meerdere oorzaken, maar spelen vooral littekens hier een grote rol in. Opvallend is dat mannetjes vaak een rozere huid hebben dan vrouwtjes. Ze vechten met elkaar, bijvoorbeeld om een vrouwtje, en houden daar littekens aan over. 

Daarnaast schaven de dolfijnen tijdens het zwemmen weleens over stenen of langs planten. Dat komt door de manier waarop ze navigeren met signalen, genaamd echolocactie. Door de vele objecten in het water en de lage ondergrond van de rivier functioneert de echolocatie soms wat minder goed, waardoor ze lastiger kunnen jagen, maar wellicht ook vaker langs een object schuren.

Casanova van de Amazone

Overdag zijn de dolfijnen dus jagers, maar ‘s avonds ook. Althans, in de Zuid-Amerikaanse mythologie. De roze rivierdolfijn is hoofdrolspeler in verschillende mythes en geruchten. De meest opvallende is dat ze ’s nachts zouden veranderen in aardse mannen, die vrouwen versieren en bezwangeren om vervolgens weer te verdwijnen. Andere verhalen gaan bijvoorbeeld over de nare dingen die zouden gebeuren wanneer je een roze rivierdolfijn doodt. Veel volkeren geloven daarom in de heiligheid van het dier. 

In de mythologie is de rol van vormveranderaar dan ook vaak toegeschreven aan belangrijke figuren, zoals goden. Volgens Hugo Koning, hoogleraar Griekse mythologie, komt dat door het geloof dat deze figuren alles kunnen: “Voor hen gelden er geen grenzen.” Zou dat ook de reden zijn waarom de roze dolfijn in deze verhalen van vorm kan veranderen? 

Het einde van de rivierdolfijn?

Helaas wordt de orinocodolfijn tegenwoordig met uitsterven bedreigd en staat-ie sinds een aantal jaar op de rode lijst van de International Union for Conservation of Nature (IUCN). Op de rode lijst staan bedreigde diersoorten en is zichtbaar hoe groot de dreiging is.

Waardoor het bestaan van de roze rivierdolfijn wordt bedreigd? Allereerst zorgt de bouw van dammen ervoor dat groepjes dolfijnen van elkaar worden gescheiden en dat hun leefgebied verkleint. Dat betekent ook dat er minder voedsel kan worden gevonden. Illegale goudwinning leidt daarnaast tot vervuiling van het water en door de visserij worden dolfijnen gevangen in een net of gebruikt als aas. En dan is er nog de herrie van scheepsmotoren, die meer en meer te horen zijn in het Amazonegebied. Dit verstoort de signalen van de dolfijn en maakt het dus nóg moeilijker om te jagen. 

Is er een oplossing?

Gelukkig is er hoop voor deze dolfijnsoort: organisaties zoals het WWF doen onderzoek naar de bedreigingen van de dolfijn en werken samen om het dier en het leefgebied te beschermen. Daarnaast krijgen ze soms een ‘tag’, waarmee in de gaten wordt gehouden waar ze zwemmen. 

Daar blijft het niet bij, want naast de orinocodolfijn worden eigenlijk alle zoetwaterdolfijnen met uitsterven bedreigd. Het goede nieuws? Deze alarmbellen zijn verschillende landen niet ontgaan: vorig jaar hebben elf Aziatische- en Zuid-Amerikaanse landen een verdrag getekend, waarin ze beloven de dolfijnen en hun leefgebieden te behoeden voor verder gevaar. Om te voorkomen dat riviersdolfijnen voor altijd van de kaart verdwijnen zal er een hoop moeten gebeuren, maar de eerste stappen naar een toekomst met deze bijzondere dieren lijken gezet.

Meer mythes over het Amazoneregenwoud? Lees hier over de verdwenen junglestad.

• Deel