Beelitz-Heilstätten: van vredige herstelkliniek tot militair nazi-ziekenhuis
- Artikel
- 10 aug 2023
- 5 minuten leestijd
Het had alles in zich om een succes te worden: Beelitz-Heilstätten werd gebouwd om tuberculosepatiënten in alle rust en vrede te laten herstellen. Maar het nu vervallen complex wachtte een ander lot.
Een spookachtig, maar tegelijkertijd prachtig megacomplex. Anders kan je de zestig panden, die samen Beelitz-Heilstätten vormen, niet noemen. Tussen idyllische stukken bos steken vervallen gebouwen uit. De binnenkant is de definitie van vergane glorie. Prachtige kamers worden nu omringd door afbrokkelende muren vol graffiti. Operatietafels hebben hun glans verloren en elke stap die je zet brengt een orkest aan kraakgeluiden op gang. Het enige, letterlijke, lichtpuntje zijn de vieze ramen, die een troebel straaltje zonlicht binnenlaten.
Herstelwalhalla
Hoe anders was het ooit. Beelitz-Heilstätten, gelegen op zo’n 55 kilometer ten zuidwesten van Berlijn, werd in het leven geroepen als sanatorium. Sanatorium? Ja. Dit was geen standaard ziekenhuis, maar een plek voor mensen om in alle rust te herstellen van de toen nog dodelijke longziekte tuberculose. Een medicijn was er in die tijd nog niet en dus wilde dit ‘herstelhotel’ mensen genezen door ze in de watten te leggen.
In 1902 opende het genezingsoord. En dat in de watten leggen werd behoorlijk serieus genomen. Mensen konden ontspannen in prachtig ontworpen kamers, tuinen werden speciaal ingericht om in alle rust te helen en patiënten kregen heerlijke maaltijden voorgeschoteld. Niet bepaald een horrorkliniek dus. Het zorgde ervoor dat Beelitz-Heilstätten in korte tijd beroemd werd in Berlijn, waar velen in armoede leefden. Er gaan zelfs verhalen dat mensen er alles aan deden om in de kliniek terecht te komen. Daar kregen ze veel meer en vooral beter eten dan ze thuis konden verwachten.
Een beruchte patiënt
Die rust en luxe eindigt in de Eerste Wereldoorlog: een tijdperk met enorm veel gewonden. Niet zo gek ook, aangezien nieuwe wapens als machinegeweren en mosterdgas volop getest worden. De kliniek wordt daarom omgetoverd tot militair ziekenhuis voor het Duitse leger. Een plek om soldaten op de lappen dus. Waaronder eentje die we tegenwoordig helaas allemaal kennen. Eind 1916 wordt een nog jonge Adolf Hitler hier behandeld, nadat hij verblind werd door Brits mosterdgas en verwondingen aan zijn been opliep tijdens de Slag aan de Somme.
Niemand wist toen dat deze jonge soldaat er ruim twintig jaar later voor zou zorgen dat het complex voor een tweede keer als militair ziekenhuis zou dienen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd dit gebied overigens ook zwaar gebombardeerd. Veel van de gebouwen werden verwoest en omwonenden schuilden in de kelders van de vele panden.
De laatste eigenaar
Die oorlog eindigt in 1945 en dus breekt er een nieuw tijdperk aan in Oost-Duitsland. Sovjet-troepen nemen Beelitz-Heilstätten over en maken er hun grootste militaire zone buiten Rusland van. In de halve eeuw die volgt wordt het ziekenhuis gebruikt om militairen van de Sovjet-Unie en belangrijke personen van de communistische Oost-Duitse regering op te vangen en te genezen. Na de val van de muur en het instorten van de Sovjet-Unie in 1991 behoudt het ziekenhuis nog even een functie, waarna het langzaam in vergetelheid raakt.
Een leegstaand monstercomplex met een monumentale status. Dat was heel lang hoe Beelitz-Heilstätten erbij stond. Pogingen om investeerders te vinden mislukten, omdat de kosten voor het opknappen van het medische complex enorm waren. Jarenlang stonden de steeds rauwer wordende gebouwen er dus eenzaam en verlaten bij. De enige gasten? Avonturiers, fotografen, graffitikunstenaars en af en toe een groep drinkende pubers. Oh, en filmmakers. Want natuurlijk was deze plek als een slagroomtaart voor locatiespotters van blockbusters. Scènes van onder andere The Pianist (2002), Valkyrie (2008), A Cure For Welness (2016) en de nog recente Netflix-serie 1899 (2022) werden hier opgenomen. Dat is dan ook de reden dat sommige gangen en kamers er wat gelikter uitzien dan andere.
Niet meer zo verlaten
Wil je zelf op verkenningstocht langs verlaten ziekenhuisapparatuur en door karakteristieke vervallen kamers? Dan kom je helaas bedrogen uit. Tot 2015 was het complex onbewaakt en konden avonturiers relatief makkelijk naar binnen. Spannend natuurlijk, maar niet zonder gevolgen. Er vonden veel vernielingen plaats en de veiligheid nam in rap tempo af. Daarom wordt het gebied sinds 2015 beveiligd en beheerd. Alleen met een vooraf geboekte (foto-)tour kan je nog enkele veilige gebouwen binnen. Jammer voor de avonturier, maar wel een kans om meer te leren over de geschiedenis van het complex.
Geen zin in een gids? Voor een kleine tien euro krijg je toegang tot een speciale hooggelegen loopbrug, die ook met een lift te bereiken is. Tussen boomtoppen loop je over een pad en kijk je verschillende verdiepingen binnen van de historische panden die te onveilig zijn om te betreden. Hoe je daar komt? Vanuit Berlijn trein je al in een klein uur naar de halte Beelitz-Heilstätten. Een plek die ondertussen lang niet meer zo rauw en spookachtig is dan een kleine tien jaar geleden, maar die daardoor wel behouden kan blijven voor iedereen die meer wil weten over een voormalig herstelwalhalla met een bizarre geschiedenis.
Niet elke kliniek had zulke goede bedoelingen in het verleden: op het Venetiaanse eiland Poveglia vielen honderdduizend doden.
