De vervallen Sovjetarena midden in het Bulgaarse Balkangebergte

Een ufo op een hoge bergtop: dat is hoe het Buzludzha-monument eruitziet. Wat ooit hét pronkstuk van de communistische Bulgaarse regering was, is nu niets meer dan een vervallen arena. Maar wat speelde zich af tussen deze muren? En kan je de plek bezoeken?

Jarenlang was Europa in tweeën verdeeld. Het ijzeren gordijn splitste het kapitalistische westen met het communistische oosten. En waar het leven in communistische landen vooral somber was, deden regeringen er alles aan om het tegendeel te bewijzen. Bijvoorbeeld met indrukwekkende bouwwerken. Hét voorbeeld van deze uiterlijke schijn? Buzludzha, een soort overdekt amfitheater vol communistische eerbetonen. 

Liep je hier rond in de communistische hoogtijdagen? Dan ontkwam je niet aan het gedachtegoed. Muren met van mozaïek gemaakte schilderingen van communistische leiders, afbeeldingen van hoe arbeiders het ‘kwade kapitalisme’ bestormden en natuurlijk een grote hamer en sikkel op het plafond. Dit was hét pronkstuk van de regering. En dat in the middle of nowhere. Want Buzludzha lag diep in het Balkangebergte, ver verwijderd van grote steden als Sofia en Plovdiv. 

Geheime ontmoetingsplek

Toch werd het monument niet zonder reden op deze plek gebouwd. Tijdens het einde van de negentiende eeuw begon het socialistische gedachtegoed steeds meer grond te zetten in Bulgarije. Tot tegenzin van de toenmalige overheid, die hier niets van moest hebben. Daarom besloten socialisten in 1891 een vaste, geheime plek te kiezen voor hun vergaderingen: de top van de Buzludzha-berg. 

Verstopt tussen bomen en planten vond het eerste congres plaats op 2 augustus 1891. Hierbij ontstond de Bulgaarse Sociale Democratische Arbeiders Partij, een voorganger van de Bulgaarse Communistische Partij. Kortom: bovenaan deze berg werd het Bulgaarse communisme geboren.

Zeven jaar bouwen

Toch duurde het bijna een eeuw voordat die dag gevierd werd. Toen moest er een eerbetoon komen om de gebeurtenissen uit 1891 te herdenken. Meerdere ideeën kwamen aan bod, maar uiteindelijk werd er gekozen voor een soort ufo. Architect Georgi Stoilov wilde het gebouw zowel eeuwenoud als futuristisch laten ogen. Zijn uiteindelijke ontwerp baseerde hij deels op het Pantheon in Rome en deels op sciencefictionfilms uit de jaren vijftig. En ook de ronde vorm had een reden. Dit moest de oneindigheid van het communisme uitstralen: eeuwige glorie. 

De bouw startte in 1974. En die ging niet over één nacht ijs. De Bulgaarse staat wilde het pand volledig met behulp van vrijwilligers en donaties bouwen. Vanwege de strenge winters werd er zeven jaar lang tussen mei en september gebouwd. Naast de ufo in wording sliepen werkers maandenlang in tentenkampen. Alles om de communistische voorvaderen te eren. 

Paleis van mozaïek

In 1981 was het dan eindelijk zover: het Buzludzha-monument was open for business. En hoe. Elke vierkante centimeter op de muur was gevuld met de meest gedetailleerde kunstwerken over de geschiedenis van de Bulgaarse Communistische Partij. Wat je je daarbij moet voorstellen? Kunstwerken van collectieve landbouw, bekende wetenschappers en communistische grootheden. Maar ook andere propaganda was zichtbaar. Zo vond je er bijvoorbeeld een schildering van arbeiders die een slang met een hooivork doorboorden. Die slang stond symbool voor het ‘kwaadaardige buitenlandse kapitalisme’. 

En zo werd de plek een museum vol pracht en praal en vooral informatie over het communisme. En omdat het door het volk was gebouwd, mocht iedereen gratis naar binnen. Zolang je reserveerde tenminste, want er was veel animo. In de jaren dat het monument open was, bezochten meer dan twee miljoen mensen de plek. 

Maar Buzludzha functioneerde niet alleen als openbaar museum. Het werd ook gebruikt als evenementlocatie door de Bulgaarse Communistische Partij. Vooral om flink te pronken en de regering goed op de kaart te zetten. Buitenlandse delegaties werden hier ontvangen en rondgeleid. 

Overgelaten aan de elementen

Maar al dat gepronk was van korte duur. Acht jaar, om precies te zijn. Zolang duurde het tot de Sovet-Unie en daarmee de Bulgaarse regering viel. En zo werd het Buzludzha-gebouw in 1989, na zeven jaar bouw en acht jaar open zijn alweer overbodig.

Bulgarije heropende de grenzen voor andere culturen en het kapitalisme. Voor communistische eerbetonen was geen ruimte meer. Toch werd het pand in eerste instantie nog bewaakt en bewaard. Tot eind jaren negentig. Het land raakte in een diepe recessie en burgers gaven het voormalige regime de schuld. Het gevolg? Communistische monumenten door het hele land werden gesloopt. 

Ook het Buzludzha-monument ontkwam daar niet aan. De Bulgaarse regering ontsloeg bewakers die het pand beschermden en het duurde niet lang voordat plunderaars het leeghaalden en sloopten. Dure items waren binnen een mum van tijd weg, mozaïeken muren werden gesloopt en het dak vernield. Wat overbleef werd overgelaten aan de elementen. Door de seizoenen heen drupten regen en sneeuw het pand binnen, wat ervoor zorgde dat veel van de voormalige pracht en praal verdween. 

Meest bedreigde erfgoed van Europa

Door de jaren heen zijn er veel pogingen gedaan om het pand te restaureren, maar nooit echt met succes. Niet voor niets werd Buzludzha in 2018 erkend als een van de zeven meest bedreigde erfgoedplekken in Europa. 

Toch zijn er in 2019 conserveringswerkzaamheden gestart door de Buzludzha Project Foundation. Zij haalden al zo’n 185 duizend euro binnen. Momenteel vinden er dus wel degelijk onderhoudswerkzaamheden plaats en zijn er zelfs al wat mozaïeken panelen hersteld. 

Een van ’s werelds mooiste ruïnes 

Wat ooit een hypermoderne sovjetarena was, is nu een van ’s werelds mooiste ruïnes. En dat is precies de reden dat veel mensen het gebouw weer willen bezoeken, net als vroeger. Toch moet je van goede huizen komen om nog binnen te raken. Om vandalisme tegen te gaan, wordt Buzludzha 24 uur per dag bewaakt. En dat niet alleen: door het gebrek aan onderhoud is het pand niet meer veilig. Wellicht slimmer om lekker buiten te blijven dus. Een ding is zeker: met een ufo aan je linkerkant en eindeloze groene bergen aan je rechterkant is een bezoek nog altijd de moeite waard. 

Geen zin om helemaal naar het Balkangebergte te reizen voor een glimp in de communistische geschiedenis? De videoclip van het nummer ‘Riddles’ van Kensington werd opgenomen in de verlaten Buzludzha-arena. Voetjes omhoog, muziek aan en wegdromen dus. Dat is nog eens tijdreizen. 

Fan van futuristische gebouwen? Biosphere 2 moest als ruimtekolonie de aarde vervangen.

• Deel