De onzichtbare, humanitaire ramp op de Canarische Eilanden
- Artikel
- 16 jun 2025
- 5 minuten leestijd
Zeg je Canarische Eilanden, dan denk je aan zon, zee en strand. Maar achter het paradijselijke plaatje schuilt een ramp. Vanuit West-Afrika maken vluchtelingen een levensgevaarlijke boottocht naar de eilanden. Het afgelopen jaar overleefden minstens tienduizend mensen die niet.
Caminando Fronteras, een Spaanse ngo die data verzamelt over de migratieroute naar de Canarische Eilanden, rapporteerde dat in 2024 een recordaantal van 46.843 migranten de eilanden bereikte. Renée Boskaljon woont op Gran Canaria en werkt als journalist en migratieonderzoeker. “Voor veel vluchtelingen uit West-Afrika zijn de Canarische Eilanden de eerste Europese bestemming.” De kortste oversteek is vanuit Zuid-Marokko en duurt één tot twee dagen. “De meeste boten komen uit Mauritanië en doen er zo’n zeven dagen over. Wie vanuit Senegal of Gambia vertrekt, is zelfs tien dagen of langer onderweg.”
“Het is een stille, humanitaire ramp”
Migranten die vanuit Marokko vertrekken maken de oversteek in kleine houten bootjes, zogeheten pateras, waarin twintig tot veertig mensen zitten. Wie verder uit het zuiden vertrekt, vaart in grotere vissersboten. De zogeheten cavucos zijn iets steviger, maar niet minder gevaarlijk. “Ze zitten vaak propvol, met wel honderd tot tweehonderd mensen aan boord. Kapseizen en verdrinken gebeurt regelmatig,” vertelt Renée. Ook de omstandigheden aan boord zijn schrijnend. “Gedurende de tocht is er nauwelijks eten, een tekort aan drinkwater en geen sanitaire voorzieningen. Veel mensen sterven onderweg door onderkoeling, uitdroging of uitputting. Soms worden lichamen overboord gegooid.” Valt de motor uit, dan duurt de reis nog langer. “Er zijn gevallen bekend van boten die aankwamen met tientallen doden aan boord.”
Tijdens de Canarische route zijn het afgelopen jaar naar schattig tienduizend mensen omgekomen, een stijging van 62 procent ten opzichte van 2023. “En dat zijn alleen de geregistreerde gevallen. In werkelijkheid ligt het aantal nog veel hoger, aangezien de verdwenen boten meestal niet worden teruggevonden,” vertelt Renée. De meeste boten komen aan op de eilanden Lanzarote en El Hierro. El Hierro ligt helemaal in het westen van de eilandengroep. Mis je dat eiland? Dan drijf je de Atlantische Oceaan op. In 2024 alleen al zijn meer dan 131 boten spoorloos verdwenen. Af en toe duikt er één op aan de kust van Zuid-Amerika, zoals in 2024 in Brazilië, waar een boot werd gevonden met negen overleden personen aan boord. “Maar meestal blijft onduidelijk wie er aan boord zaten en wat er met hen is gebeurd.”
“Het is een stille, humanitaire ramp,” aldus Renée. “In 2015 was er veel publieke en politieke aandacht voor de migratiecrisis, zoals op Lesbos. Nu blijft die aandacht grotendeels uit, terwijl de route naar de Canarische Eilanden nog gevaarlijker is geworden en het aantal dodelijke slachtoffers blijft toenemen.”
“Ze zien gewoon geen andere uitweg”
Een derde vlucht uit Mali, waar al jaren een gewapend conflict woedt. Ook veel Senegalezen maken de overtocht: “Velen leven van de visserij, maar door overbevissing van Europese en Chinese boten zijn de wateren leeggevist. Hun belangrijkste inkomensbron is verdwenen.” In het West-Afrikaanse Guinee heersen gewapende conflicten en is het geweld tegen vrouwen en meisjes groot. Renée vertelt over een vader die met zijn dochter vluchtte nadat familieleden hun huis in brand staken, omdat hij weigerde zijn dochter te laten besnijden. “Ook de extreme droogte maakt het leven steeds moeilijker. Deze gebieden worden hard getroffen door de gevolgen van klimaatverandering.”
Van de Middellandse Zee naar de Atlantische Oceaan
Steeds meer migranten kiezen noodgedwongen voor de gevaarlijke oversteek over de Atlantische Oceaan. De ‘traditionele’ routes via de Middellandse Zee, zoals die van Turkije naar Griekenland, zijn vrijwel afgesloten door Europese patrouilles op zee en hekken langs landgrenzen. Het aantal migranten dat via deze routes reist, is met zestig procent gedaald in 2024. Tegelijkertijd groeit datzelfde jaar het aantal mensen dat de Canarische Eilanden probeert te bereiken met twintig procent. Zodra een route wordt afgesloten, ontstaan andere routes die vaak nog veel gevaarlijker zijn.
De schaduwzijde van de EU-partnerdeals
Ook nu gebeurt dat. De Europese Unie (EU) sluit partnerdeals met landen als Tunesië en Marokko om migratie buiten de Europese grenzen te houden. Daardoor wordt ook de route via Noord-Marokko, Zuid-Marokko en de Westelijke Sahara steeds moeilijker. Steeds meer mensen vertrekken daarom vanuit landen die nóg verder naar het zuiden liggen, zoals Senegal en Gambia.
In mei 2024 bracht het internationale journalistieke collectief Lighthouse Reports een onderzoek naar buiten over de EU-partnerdeals met Marokko, Tunesië en Mauritanië. Daaruit blijkt dat de Europese Unie geheime operaties financiert en soms zelfs actief ondersteunt met geld, voertuigen, materiaal, inlichtingen en veiligheidspersoneel voor lokale autoriteiten. Tijdens die operaties worden migranten opgepakt vaak op basis van huidskleur en achtergelaten in afgelegen woestijngebieden zonder water, eten, onderdak of medische hulp. “Dit gebeurt terwijl Brussel publiekelijk toezeggingen doet over mensenrechten en toezicht, terwijl interne documenten aantonen dat EU-functionarissen al sinds 2019 weten wat er speelt. Volledige verantwoording over hoe het geld in de partnerdeals wordt besteed ontbreekt, waardoor de financiering niet transparant en buiten beeld blijft.”
Migratie in perspectief
Renée Boskaljon wijst op het beleid in Spanje, waar migranten actief worden betrokken bij de samenleving, sneller integreren en aan het werk kunnen. Tegelijkertijd erkent ze dat migratie en integratie complexe uitdagingen vormen. “Maar hoe dingen nu gaan kunnen simpelweg gewoon niet. Het is overduidelijk dat er mensenrechtenschendingen plaatsvinden.” Ze benadrukt om migratie in het juiste perspectief te plaatsen. Wereldwijd gaat het om een heel klein percentage dat naar Europa migreert. “De meeste vluchtelingen hebben niet de middelen om naar Europa te reizen en zoeken daarom een relatief veilige regio in hun eigen land of in een buurland, dat vaak net zo arm is.”
Zon, zee en… klimaatverandering? Het paradijselijke Bonaire kampt met hittestress en koraalsterfte.
