Het koraal van Bonaire snakt naar adem: “Er zijn nog weinig beloftes voor de eilandbewoners”

Bonaire stond altijd in de lijstjes van ‘meest zorgeloze zon-zee-strandoorden’. Maar dat beeld dreigt te veranderen; hittestress en koraalsterfte zijn een jaarlijks terugkomend probleem en als het zo doorgaat, staat een deel van het eiland in 2150 onder water.

Headerafbeelding: © Roëlton Thodé / Greenpeace 

Bonaire als 'paradijs onder de zon' is aan het veranderen in een strijdtoneel: een klein, weerbaar eiland probeert zich met hand en tand te verdedigen tegen de gevolgen van klimaatverandering, terwijl de Nederlandse overheid de inwoners in de steek zou laten. Stervend koraal en grote hopen sargassum voor de kust lijken de kanarie in de kolenmijn. Greenpeace onderneemt actie in de vorm van een rechtszaak en klaagt de staat aan: “Er zijn nog weinig concrete beloftes voor de eilandbewoners,” aldus Eefje de Kroon, jurist bij Greenpeace.

Ieder jaar meer dood koraal

Veel van het koraal rondom het eiland dreigt in de komende vijfentwintig jaar te verdwijnen. In het slechtste scenario zouden er volgens onderzoek van de Vrije Universiteit nog maar 13 van de 85 officiële duikplekken over zijn in 2050. “Dit zou niet alleen verschrikkelijk voor de natuur zijn, maar ook voor de cultuur en de economie. Het eiland is financieel erg afhankelijk van toerisme, duiktoerisme in het bijzonder. Dat heeft het eiland natuurlijk te danken aan die mooie koraalriffen. Daarnaast is het echt een visserseiland en voelen de inwoners zich erg verbonden met de zee. Die vissen komen daar doordat het koraalrif zo’n bron van leven is. Het is dus essentieel voor de inwoners van het eiland dat dit rif gezond blijft,” zegt Eefje.

Roxanne-Liana Francisca, manager van Stinapa Washington Slagbaai National Park, beaamt dit en ziet met eigen ogen gebeuren wat klimaatverandering op het eiland doet. “Tussen 2018 en 2024 deed ik als marinebioloog ieder jaar metingen naar de staat van het koraal. Tot en met 2019 zag ik het koraal beschadigen, maar was het nog wel weerbaar,” vertelt ze. In 2022 is dan toch het eerste, massale bleaching event, grote stukken koraal die verbleken, een feit. “Dat is in 2023 en 2024 ieder jaar erger geworden, met veel dood koraal als gevolg. Ik hou mijn hart vast deze zomer.”

“De hitte is gevaarlijker dan de stijgende zeespiegel”

Volgens de in 2023 gepubliceerde klimaatscenario’s van het KNMI is de gemiddelde zeespiegelstijging bij Sint-Maarten, Sint-Eustatius en Saba 3,1 mm per jaar. Op Bonaire 3,7 mm per jaar. Dewi le Bars, onderzoeker bij het KNMI: “Dat verschil heeft te maken met veranderingen in de oceaanstromingen. Al jaren lijkt een van de belangrijkste oceaanstromingen, de ‘Atlantische Meridionale Overturning Circulatie’ (AMOC), te vertragen. Alle oceaanstromingen staan met elkaar in verbinding en dit vertraagt daarom ook de Caribische stroming.” En als een stroming vertraagt, komt het water hoger te staan bij het lagergelegen punt van die stroming. Dat zou volgens Dewi verklaren waarom de zeespiegelstijging op Bonaire als lager punt groter zal zijn dan in de hogergelegen eilanden Sint-Maarten, Sint-Eustatius en Saba.

Roxanne erkent dat de zeespiegelstijging een reële dreiging is, maar volgens haar is de dreiging van hittestress veel acuter. “De opwarming van de oceanen en de luchttemperatuur raakt ons nu al. September is normaal gesproken de warmste maand. We halen dit jaar in mei al de temperaturen die we voorheen in september zouden voelen.” Eefje de Kroon valt haar bij: “De hitte is voor sommige ouderen en jonge kinderen in de zomer ondraaglijk geworden. Volgens onderzoek van de Lancet sterven tussen 2017 en 2022 twee keer zoveel mensen in de Cariben aan de gevolgen van hittestress te wijten aan klimaatverandering ten opzichte van 2000 en 2005.”

Naast de stijgende luchttemperatuur heeft de warmer wordende oceaan net zo’n grote impact. “Niet direct, maar we voelen de gevolgen wel,” zegt Roxanne. “Een groot probleem dat we erbij hebben gekregen, is sargassum. Dit is drijvend zeewier dat normaal gesproken op de open oceaan blijft en daar groeit. Het hoopt zich op in de Atlantische Oceaan tussen Brazilië en Afrika. Sargassum is iets natuurlijks en op die plek in de open oceaan verrijkt het juist de biodiversiteit. Maar door de opwarming van het water verandert de oceaanstroom en komt dit zeewier terecht bij onze kust.” Een groot probleem voor het eiland, want daar gaat het ontbinden. “Bij die ontbinding wordt veel zuurstof uit de zee gehaald en komen er schadelijke methaangassen vrij. Dat zorgt niet alleen voor dode zeedieren, maar brengt ook het mangrovebos in gevaar. Daarnaast zorgt dit dikke pak zeewier ervoor dat er geen zonlicht doorgelaten wordt voor het koraal, dat daardoor nog meer risico loopt.”

Wat moet Nederland volgens Greenpeace doen?

Volgens Greenpeace wordt Bonaire oneerlijk behandeld door de Nederlandse Staat. Daarom is de milieuorganisatie, samen met acht eilandbewoners van Bonaire, een rechtszaak begonnen tegen de Nederlandse overheid. Ze beroepen zich op een uitspraak door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Deze stelt dat staten op basis van mensenrechten verplicht zijn om maatregelen te nemen om klimaatverandering tegen te gaan. “De overheid heeft veel plannen om gebieden in Europees Nederland te beschermen, maar niet op Bonaire. Daarmee rekenen ze met twee maten. Ik zie niet hoe je met droge ogen kan beweren dat mensenrechten niet geschonden worden,” aldus Eefje. Karín Fraai, woordvoerder Koninkrijksrelaties, wil daar niet aan: “Van een ontoereikend klimaatbeleid of schendingen van mensenrechten, zoals Greenpeace stelt, is naar mening van de Nederlandse Staat geen sprake. Die vraag ligt nu voor bij de rechtbank Den Haag.” In juni reageert Nederland op de eisen van Greenpeace. De zittingsdagen van de rechtszaak zijn op 7 en 8 oktober 2025.

“De Nederlandse regering moet tien jaar sneller co2-neutraal worden dan ze nu van plan is. En dat kan,” zegt Eefje. “Uit ons rapport blijkt dat Nederland al in 2040 klimaatneutraal kan zijn in plaats van 2050, het jaar waar we nu op afkoersen.” Een van de klimaatdoelen uit de Nederlandse Klimaatwet is dat Nederland in 2030 vijfenvijftig procent minder broeikasgassen moet uitstoten vergeleken met 1990. “Op de manier zoals het nu gaat, gaat minister Hermans dat klimaatdoel echt niet halen,” beweert Eefje.

Karín is het niet eens met de stelling van Greenpeace: “We werken aan de drinkwatervoorziening, de betaalbaarheid van drinkwater, het afvalwater, maatregelen gericht op het opvangen van regenwater, het tegengaan van erosie en het beschermen en herstellen van natuurlijke barrières, zoals mangrovebossen en koraal.” Daarnaast wordt volgens haar onderzoek gedaan naar de toekomstige gevolgen van klimaatverandering voor het eiland en is er een zogeheten Klimaattafel opgezet, een groep die de belangen behartigt van inwoners, ondernemers en natuurorganisaties op het eiland. “Via deze Klimaattafel wordt een klimaatplan voor Bonaire voorbereid,” vervolgt Karín. “De ministeries van Infrastructuur & Waterstaat, Klimaat & Groene Groei en Binnenlandse Zaken & Koninkrijksrelaties zijn hierbij betrokken en bieden ondersteuning.”

“We zijn blij dat de klimaattafel is opgestart, maar de Nederlandse overheid heeft veel te lang op z'n handen gezeten,” vindt Eefje. Zo verwacht de Klimaattafel Bonaire tot eind dit jaar nodig te hebben voor het klimaatplan. Het Rijk is verder bezig met het herzien van de Nationale Adaptatie Strategie, laat Karín weten. Dit plan is een beschreven aanpak op het veranderende klimaat, gemaakt om aan de Europese Commissie te tonen hoe Nederland zich inzet om burgers te beschermen tegen klimaatverandering. Hieraan wordt een apart hoofdstuk toegevoegd over Caribisch Nederland, wat zal verschijnen in 2026.

Roxanne maakt zich veel zorgen om het hele Caribisch gebied, maar is blij dat eraan gewerkt wordt en blijft hoopvol. “Wij willen van Nederland uiteindelijk gewoon de juiste middelen en mogelijkheden hebben om de natuur te beschermen en hier te kunnen blijven leven. Daarvoor moet Nederland en de hele wereld actief werken aan het verminderen van de co2-uitstoot. En ik geloof dat als we dat écht willen, we dat gewoon kunnen.”

Meer eilanden die bedreigd worden door klimaatverandering? Lees over het onzekere bestaan van Vanuatu, het eiland in de Grote Oceaan dat over enkele jaren volledig onder water staat.

• Deel