De rijke geschiedenis van Khmer-kunst bevindt zich midden in een renaissance

Ooit stond Cambodja bekend om de rijke kunst- en cultuurgeschiedenis. Totdat de Rode Khmer veel van dat erfgoed vernielde. Gelukkig weet de nieuwe generatie daar wel raad mee en is er een renaissance in de maak.

Vooruitstrevende Khmer

Het Khmervolk is er van oorsprong een met veel liefde voor kunst en dat is nog altijd zichtbaar. Tussen de negende en de dertiende eeuw was Angkor, het rijk van de Khmer, het machtigste en welvarendste rijk in Zuidoost-Azië, met ongeëvenaarde techniek en architectuur. Maar ook op het gebied van kunst zijn ze in deze periode een pionier. 

Mengelmoes

Het Khmer-rijk regeert in deze tijd over een groot deel van Zuidoost-Azië: Cambodja, Laos, Thailand en Vietnam. Hier laten ze indrukwekkende steden en tempels achter die zelfs vandaag de dag nog internationaal grote indruk maken. Denk alleen al aan Angkor Wat, dat jaarlijks miljoenen bewonderaars trekt. De cultuur en religie van het Khmer-rijk komen natuurlijk niet zomaar uit de lucht vallen; het is een fusie van hindoeïsme en boeddhisme uit India, vermengd met de religies van Zuidoost-Aziatische volkeren. Dit resulteert niet alleen in de indrukwekkende architectuur die we allemaal kennen, maar ook in expressieve kunstvormen zoals zang, dans en traditionele kledij, vaak met symbolische verwijzingen naar religie en dieren.

De restanten van de Angkor zelf bezoeken? Dat en meer vind je in Siem Reap.

De gouden periode

Jaren later vinden de Khmer hun culturele identiteit opnieuw uit, dit keer sterk beïnvloed door de aanwezigheid van de Fransen en Amerikanen in Zuidoost-Azië: Westerse pop bereikt het land. Deze vernieuwende invloeden vinden hun weg naar Cambodjaanse muzikanten en vullen zo de clubs en danszalen van Phnom Penh. Met een eigen twist, Khmer teksten, swingen de Cambodjanen in de clubs op de nieuwe Khmer-pop. Het was tegen deze achtergrond dat er in de jaren dertig een nieuwe generatie muzikaal talent begint op te komen.

Na de onafhankelijkheid van Cambodja in 1953 bloeit de kunstscène al helemaal op. Met voortrekkers als Sinn Sisamouth en Ros Sereysothea, respectievelijk de koning en koningin van de Khmer-pop, explodeert de muziekstroming enorm in populariteit. Dit gaat door tot en met de jaren zestig en wordt teruggezien als de gouden perioden van Cambodjaanse muziek.

Een zwarte bladzijde met rode gloed

En net zo snel als de culturele bloei komt, verdwijnt het. De Rode Khmer, onder leiding van Pol Pot, transformeert Cambodja tussen 1975 en 1979 met harde hand in een communistische agrarische staat. Er volgt een genocide, gericht tegen intellectuelen en kunstenaars, waarbij het leven van twee miljoen mensen wordt geëist. Het is een verwoestende klap voor het land, maar ook voor de culturele sector, waarvan het voor negentig procent van de beoefenaars het leven kost. Zelfs de koning en koningin van de Khmer-pop, Sinn Sisamouth en Ros Sereysothea, kunnen de rode vuist van Pol Pot niet ontvluchten en verliezen hun leven.

Heropbouw

Na de oorlog in 1979 proberen radiostations in uitzendingen levende artiesten en kunstenaars op te sporen. Er is veel vernield en verloren gegaan in de afgelopen jaren en voor de culturele wederopbouw is iedereen nodig om tradities opnieuw tot leven te wekken. Samen met NGO’s en internationale organisaties, zoals UNESCO en de Rockerfeller Foundation, werkt de Cambodjaanse regering na de oorlog hard om de vaardigheden van de eeuwenoude kunstvormen van de Khmer te behouden. Hoewel de focus hiervan ligt op traditionele kunsten, beginnen ook hedendaagse kunstvormen zich steeds meer te ontwikkelen.

De renaissance: traditioneel in een modern jasje

En dat is aan de jongere generatie te danken. Zestig procent van de Cambodjaanse bevolking is onder de dertig, met een gemiddelde leeftijd van 25 jaar. Dat betekent genoeg jongeren om de draad weer op te pakken. Veel jongeren met een Cambodjaanse achtergrond, van wie de ouders zijn gevlucht tijdens het regime van de Rode Khmer, keren terug naar Cambodja om de kunstwereld nieuw leven in te blazen. Veel van hen brengen de kunstvormen mee waarmee ze zijn opgegroeid.

Een van de belangrijkste figuren in deze renaissance is Fonki. Zijn ouders vluchtte naar Frankrijk en uiteindelijk Frans-Canada. Hier wordt Fonki verliefd op kunst: street art en graffiti om precies te zijn. Hij keert terug naar het land van zijn ouders en neemt deze liefde mee. Daar gaat het heel snel. Als eerste die een kbach, een Khmer versiering die je terug kan vinden op traditionele decoratie van Cambodjaanse tempels, creëert met graffiti is hij een werkelijke grondlegger van modernisering van traditie. Net als veel andere jongeren kunstenaars maakt hij hedendaagse kunst en muziek met een duidelijke verwijzing naar klassieke en traditionele Khmer-kunst. En zo blijft deze Cambodjaanse kunststroming zich doorontwikkelen.

Culturele hoofdstad

Dat er steeds meer jonge kunstenaars een naam maken komt mede doordat er steeds meer platformen zijn om terecht te komen. De grootste hiervan vind je in hoofdstad Phnom Penh. Er worden veel tentoonstellingen georganiseerd, zoals de Khmer Renaissance exhibition in 2020, waarin de diversiteit van de hedendaagse kunstvormen goed terug te zien zijn. Hoewel de hedendaagse stijlen veel vernieuwing brengen, wordt er wel vastgehouden aan de klassieke tradities. Een ode aan het verleden, een verwerking van verdriet.

In het hart van de hoofdstad van Cambodja staat een oude Levi’s fabriek die is omgetoverd tot kunstlocatie. In Factory Phnom Phen is alle creativiteit welkom: zang, graffiti, beeldend of abstract, het kan allemaal. Samen met Franse kunstenaar Theo Vallier en Fonki organiseert de fabriek veel workshops en evenementen om je creativiteitten te uiten. Maar hierbij stopt het niet. De stad blijft maar groeien en de hedendaagse kunst groeit net zo hard mee. Het zou dus zomaar kunnen dat Phnom Phen straks de culturele hoofdstad van Zuidoost-Azië is. Een ding is zeker: het laatste woord is nog niet gesproken over de Khmer-kunst.

Meer van Zuidoost-Azië zien? Lees hier welke routes je dan het beste kan nemen.

• Deel