Smeltende gletsjers onthullen jarenlange mysteries
- Artikel
- 15 sep 2022
- 6 minuten leestijd
Geen zon-, zee- en strandliefhebber? Dan is het Europese Alpengebied een prachtig zomeralternatief. Maar waar je normaal tijdens een lange hike de frisse berglucht inademt, kreeg je dit jaar te maken met tropische recordtemperaturen. En dat zorgde voor bizarre ontdekkingen.
Hitte- en smeltrecords
De zomer is weer zo goed als achter de rug. En dat dit een hete was, kan je wel stellen. Niet alleen in Nederland. Nog nooit werd er in Europa een hogere gemiddelde zomertemperatuur gemeten dan dit jaar. En het vorige record was pas een jaar oud.
Maar niet alleen de zomer was warm dit jaar. Ook de winter was allesbehalve gunstig voor het Alpengebied. Er viel relatief weinig sneeuw, waardoor het ijs veel eerder dan normaal bloot kwam te liggen. Tel daar een zomer vol hittegolven bij op en je zal begrijpen dat Europese gletsjers flink smolten.
Al in juni sloegen klimaatdeskundigen alarm over het bizarre tempo waarop gletsjers krompen. Bergroutes werden gesloten en klimmers ontmoedigd om Alpenbergen als de Mont Blanc en de Matterhorn te betreden. Half augustus was de afname van het Alpenese gletsjerijs in 2022 al extremer dan ooit gemeten.
Feestje voor onderzoekers
Zorgwekkende ontwikkelingen dus. Maar waar het smeltende ijs een ramp voor de natuur is, kunnen archeologen stiekem in de handen wrijven. Want als het eeuwige ijs een sterke eigenschap heeft, is het wel dat het in staat is om mensen, dieren en voorwerpen jarenlang in perfecte staat te behouden. En met het verdwijnen van dat ijs, komt er vaak van alles naar de oppervlakte.
Jaren spoorloos
In de Alpenregio bestaat er een lijst van zo’n driehonderd mensen die sinds 1925 spoorloos zijn. Wat er met hen gebeurde, is nog altijd een groot raadsel. Maar de rap smeltende gletsjers gaven deze zomer alvast wat duidelijkheid. Zo werden er op woensdag 3 augustus menselijke resten gevonden op de Chessjen-gletsjer in Zwitserland. Met een oude routekaart ontdekten twee Franse Alpinisten lichamen op een pad dat zo’n tien jaar geleden sloot. Onderzoekers denken dat de stoffelijke resten hier al zo’n veertig tot vijftig jaar lagen onder een dikke pak sneeuw en ijs.
Ook een week eerder kwam een lichaam aan het licht, maar dan op de Stockji-gletser bij het prachtige bergdorp Zermatt. Zelfs de neonkleurige kleren waren nog intact. Na een DNA-analyse bleek het te gaan om een Duitser die sinds augustus 1990 werd vermist. En als je denkt dat dat al een oude vondst is: think again. Zo werden er in de afgelopen jaren zelfs botten teruggevonden van mensen die honderden jaren geleden stierven.
This is your captain speaking
Zwitserland was in augustus het podium van meer bijzondere vondsten. Toen een berggids door de Jungfrau-regio trok, dacht hij twee rugzakken in de verte te zien liggen. Eenmaal dichterbij zag hij echter iets heel anders: het waren de wrakstukken van een vliegtuig. En niet zomaar één. Na betere inspectie bleek het te gaan om een vliegtuig dat op 30 juni 1968 crashte boven de Aletsch-gletsjer.
Ruim vijftig jaar geleden dus. Of de inzittenden er nog in zaten? Nee. Zij werden na de crash al gevonden en uit de regio weggehaald. Het vliegtuig bleef echter achter en raakte verborgen onder een dikke laag ijs. Experts verwachten dat er nog meer van het vliegtuig zichtbaar zal worden als we meer zomers krijgen als die van 2022.
Geitmummie
Ja, echt. Een geitmummie. Hoewel: eigenlijk is het dier kwestie geen geit, maar een gems. Een dier dat lijkt op een geit of antilope. En de term zegt het al: de teruggevonden gems is nog in verrassend goede staat.
Hoe het gevonden werd? Oostenrijkse wetenschappers kwamen het toevallig tegen vlak bij een weerstation waar ze een routinecheck deden. Ze vonden het op de Gepatschferner: een van Oostenrijks grootste gletsjers. Geschat wordt dat de jonge gems van ongeveer zestig centimeter zo’n vijfhonderd jaar geleden haar laatste adem uitblies.
De term mummie wordt in dit geval niet voor niets gebruikt, want schattig kan je het kleine dier niet noemen. Maar door het ijs is een groot deel van de huid nog altijd intact. Sterker nog: plukken van de bruinige vacht zijn zelfs nog zichtbaar op haar hoefbenen. Binnenkort kan je de stokoude gems zelf bewonderen, aangezien ze momenteel ligt opgeslagen in het onderzoekscentrum van het Tiroler Staatsmuseum.
Pandemie op de loer
Het smeltende ijs in de Alpen dient voor onderzoekers dus als een ware tijdmachine. En dat is waardevol en zorgelijk tegelijk. Want waar we enerzijds vermiste mensen of dus zelfs vliegtuigen terugvinden, vinden we ook bacteriën en andere micro-organismen terug die al eeuwen in het ijs zitten. Het gevaar? Een nieuwe pandemie.
Om daar een voorbeeld van te geven: Chinese wetenschappers ontdekten dit jaar 968 micro-organismen in het Tibetaanse plateau, dat tussen het Himalaya-gebergte en de Taklamakan-woestijn ligt. Het opvallendste? 98 procent daarvan was volledig nieuw voor de wetenschap. Hoe meer ijs smelt, hoe meer van dit soort organismen aan de oppervlakte komen. En dit geldt voor gletsjers, maar ook voor permafrost: permanent ijs dat een groot deel van de ondergrond op aarde bedekt.
Enkele jaren geleden zorgde een eeuwenoud ontdooit rendierkarkas in Siberië al voor een plaatselijke uitbraak van de besmettelijke miltvuurbacterie. En ook in Zweden verzamelden wetenschappers zo’n tweehonderd monsters uit permafrost. Daarbij troffen ze bijna tweeduizend nog niet eerder beschreven viruspopulaties aan. Meer dan de helft daarvan was nog altijd actief. In het ijs zitten dus nog veel meer verrassingen dan we met het blote oog kunnen zien.
Wat staat ons te wachten?
Als we de uitstoot op aarde niet verminderen, zal in grote delen van de wereld tachtig procent van de gletsjers in 2100 zijn verdwenen. Dat staat tenminste in een rapport uit 2019 van het klimaatpanel van de VN. Maar met meer zomers zoals 2022 kan dat zelfs een stuk sneller gaan volgens deskundigen. Want wat volgens rekenmodellen over tientallen jaren had moeten gebeuren, lijkt nu al te geschieden.
Ondanks dat de vondsten spannend zijn en ons veel leren, zijn ze dus allesbehalve een positief signaal. En één ding lijkt duidelijk: dit is pas het begin.
Smeltend permafrost is een stille natuurramp. Wat het precies inhoudt en voor ons betekent lees je hier.
