Stille Oceaan: de plek waar tijdreizen (letterlijk) mogelijk is
- Artikel
- 20 okt 2022
- 7 minuten leestijd
Ooit bedachten we dat een universele wereldklok een hoop problemen zou oplossen. En dat deed het. Maar waar het in Nederland allemaal vrij logisch lijkt, is het aan de andere kant van de wereld een ingewikkelde puinhoop. We stellen je voor aan de International Date Line.
Ben je op vakantie in Samoa en heb je een rotdag? Geen probleem. Pak de boot, vaar een kleine tweehonderd kilometer naar buureiland Amerikaans-Samoa en je dag begint opnieuw. Want waar het in Samoa maandagochtend is, is het in Amerikaans-Samoa pas zondagochtend. En die grote tijdsverschillen vind je overal in de Stille Oceaan. We leggen je, zo simpel mogelijk, uit hoe dat kan.
Zonnestand
Lang geleden had elke plaats een eigen tijd, gebaseerd op de stand van de zon. Stond de zon op z’n hoogste punt aan de hemel? Dan was het twaalf uur ’s middags. En dat betekende dat er zelfs binnen Nederland tijdverschillen waren. Want in pak ‘m beet Hengelo staat de zon eerder bovenaan de hemel dan in Amsterdam.
In een snel moderniserende wereld was dat lastig. Treinen werden een steeds belangrijker vervoersmiddel. En een effectieve trein heeft een strikt tijdschema (al heb je ongetwijfeld andere ervaringen). Tel daarbij op dat steeds meer landen samenwerkten en met elkaar communiceerden. Afspreken met je collega’s in India op basis van de zonnestand is een behoorlijke uitdaging. Kortom: de wereld was toe aan een internationale oplossing.
Londen als universeel centrum
Dat vond Chester Arthur ook. Ooit van gehoord? Wij ook niet. Toch was dit tussen 1881 en 1885 de president van de Verenigde Staten. Want als het tijdschema in Nederland al een puinhoop was, laat staan in de gigantische VS. In 1884 nodigde Arthur daarom ruim veertig landen, waaronder Nederland, uit om te komen praten met uiteindelijk één doel: een universele tijd en middelpunt.
Dat middelpunt van de wereld werd uiteindelijk Londen. Greenwich om precies te zijn. Waarom? Het Britse Rijk was simpelweg de grootste wereldmacht op dat moment. Vooral op zee waren de Britten onverslaanbaar, waardoor ze precies wisten hoe ze de wereld in kaart moesten brengen. Bijna alle landen gingen akkoord met Londen als wereldwijd middelpunt, al bleef Frankrijk nog een tijdje kaarten maken met Parijs in het midden.
Amsterdamse tijd
Het was het begin van de wereldklok en dus Greenwich Mean Time (GMT). Maar dat betekent niet dat alle landen de wereldklok direct toepasten. Elk land bleef de vrijheid behouden om zelf een tijd te kiezen. Tot 1909 hield Nederland verschillende tijden aan, gebaseerd op de zonnestand. Tot die tijd was het dus nog steeds zo dat Nijmegenaren iets eerder klaar waren met werken dan Rotterdammers.
Vanaf 1909 koos Nederland voor één tijd: Amsterdamse tijd. Deze tijd was gebaseerd op de stand van de zon bij de Westertoren. De zon kwam daar ongeveer twintig minuten eerder op dan in Londen. Was het in Nederland twaalf uur ‘s middags? Dan was het in Londen dus 11:40 uur en in Berlijn 12:40 uur.
Op wat kleine wijzigingen na, bleef Nederland Amsterdamse tijd gebruiken. Tot ons land werd binnengevallen door Nazi-Duitsland. Zij wijzigden de tijd naar GMT +1: de Centraal-Europese tijd die de Duitsers hanteerde. Na de oorlog behield Nederland die tijd.
International Date Line
Oké, tot nu toe nog redelijk logisch, toch? De wereld werd verdeeld in tijdzones en steeds meer landen pasten zich aan de internationale tijdstandaarden aan, met Londen dus als nulpunt. Ga je naar het oosten? Dan wordt het steeds later. Ga je naar het westen? Dan wordt het steeds vroeger.
We maken het even visueel voor je en vergeten de verwarrende zomertijd voor het gemak: is het woensdag 12:00 uur in Londen? Dan is het in Amsterdam dus 13:00 uur, in Boekarest 14:00 uur en ga zo maar door. Dat gaat uiteindelijk helemaal door tot het meest oostelijk gelegen deel van Rusland, waar het twaalf uur later is dan in Londen en dus donderdag 00:00 uur is.
Ga je naar het westen? Dan ga je terug in de tijd. Zo is het in New York bijvoorbeeld vijf uur vroeger dan in Londen. 07:00 uur dus. Ook dat loopt helemaal terug tot het meest westelijk gelegen puntje van de aarde: Baker Island. Daar is het op dat moment 00:00 uur op een woensdag.
Maar de wereld is rond. En dat meest oostelijke stukje van de wereld grenst dus aan het meest westelijk gelegen stukje van de aarde. Die onzichtbare grens heet de International Date Line: de plek waar je na een kleine vaartocht switcht van dag.
De dag die niet bestond
Die International Date Line zorgt voor gekke omstandigheden. Want elk land kiest zelf bij welke tijdzone het hoort. Sommige eilanden liggen dus eigenlijk in het westelijk halfrond, maar kiezen ervoor om bij het oosten te horen. En andersom.
Het perfecte voorbeeld daarvan? Samoa en Amerikaans-Samoa: buureilanden in de Stille Oceaan. Maar waar het ene zelfstandig is, wordt het andere beheerd door de VS. Beide landen hanteerden een tijdzone van GMT -11. Maar Samoa wilde meer handeldrijven met landen als Australië, Nieuw-Zeeland en Singapore. In 2011 besloot Samoa daarom over te stappen van GMT-11 naar GMT+13. 30 december 2011 heeft daarom nooit bestaan op het eiland. De klok ging van donderdag 29 december 23:59 uur naar zaterdag 31 december 00:00 uur.
Wie nu dus van Samoa naar Amerikaans-Samoa vaart, een tocht van zo’n honderdvijftig kilometer, gaat letterlijk een dag terug in de tijd. Ideaal als je een rotdag hebt of als je langer van je weekend wil genieten.
Nog verwarrender
Dat elk land zelf kiest in welke tijdzone het zit, maakt het nog verwarrender dan het al is. Een voorbeeld is de grens tussen Rusland en de Verenigde Staten. Want ja, dat zijn buurlanden. Sterker nog, de dichtstbijzijnde eilanden liggen slechts 3,8 kilometer van elkaar vandaan. Tussen Alaska en Rusland liggen de Diomedeseilanden. Klein Diomedes is een eiland van de Amerikaanse staat Alaska en Ratmanov hoort bij Rusland. Precies tussen deze eilanden ligt de International Date Line. En waar men in Alaska een tijd van GMT-9 aanhoudt, gebruiken de Russische buren GMT+12. In nog geen vier kilometer verspringt de tijd dus met 21 uur.
De lijn is altijd in beweging. Sommige eilanden kiezen ervoor om hun tijdzone te veranderen vanwege handel of politieke verhoudingen. De Kiribati-eilanden willen bijvoorbeeld gezamenlijk tot het oostelijk halfrond behoren, terwijl dat geografisch niet klopt. Sommige eilanden van de Kiribati-groep behoren daarom tot een tijdzone van GMT+14.
En ook op andere plekken in de wereld maken landen gekke keuzes. Zo hanteert het gigantische China slechts één tijdzone van GMT+8. Maar ook West-Europa lijkt voor de verkeerde tijdsregio gekozen te hebben. Spanje zou bijvoorbeeld in zijn geheel beter passen bij Londense tijd en dat geldt ook voor Frankrijk, België, Luxemburg én Nederland.
Een zooitje
Kortom: het is een zooitje. En dan hebben we de zomertijd nog niet eens meegerekend. Want waar sommige landen elk jaar de klok verzetten, gebeurt dat in andere landen al jaren niet meer. Toch hebben we door de internationale samenwerking en de manier hoe de wereld tegenwoordig werkt geen andere keus. En dan kan je er maar beter zo goed mogelijk gebruik van maken. Een kleine tip vanuit ons: wil je écht van je verjaardag genieten? Ga dan naar Samoa en vier ‘m gewoon lekker 48 uur in de Stille Oceaan.
Over bijzondere grenzen gesproken: De Dominicaanse Republiek en Haïti delen een eiland, maar zijn in alles anders.
