Ondergronds Berlijn: Geschiedenis, rails en raves

Denk je aan Berlijn? Grote kans dat je meteen bruisende straten, imposante monumenten en hippe cafés voor je ziet. Maar wat als we je vertellen dat de meest intrigerende verhalen zich ónder de stad afspelen? Bunkers, tunnels, een slim metrostelsel, en zelfs een techno-scène die diep onder de grond pulseert — Berlijn is een stad met meerdere lagen.

Jeder hat eine Chance 

"Er bestaat niet zoiets als een nucleaire bunker," vertelt Elizabeth Anderson, historica gespecialiseerd in de bunkers in Berlijn tijdens de Koude Oorlog. "Het enige wat het je biedt, is bescherming tegen straling en wind. Maar bij een kernexplosie stort de bunker gewoon in." Een harde realiteit die je voelt zodra je een van de bunkers van de Berlin Underworlds Association betreedt.

Sinds 1997 graven zij diep in de geschiedenis. Letterlijk. De stad werd tijdens de Tweede Wereldoorlog zwaar gebombardeerd, waardoor er overal bunkers uit de grond verrezen. De massieve Flaktürme met muren van drie meter dik beschermden duizenden mensen en herbergden luchtafweerkanonnen. Maar niet alle schuilplaatsen waren even groots. Neem de Volksbunker aan de Blochplatz, waar tijdens hevige luchtaanvallen soms dubbel zoveel mensen moesten schuilen als gepland. Stel je voor: verstikkende hitte, nauwelijks zuurstof, en pedaal aangedreven luchtpompen.

Ook de dreiging van de Koude Oorlog zorgde voor een golf aan voorbereidingen. “In 1961 kregen mensen een boekje met de titel Jeder hat eine Chance,” vertelt Elizabeth. Een optimistische handleiding die uitlegde hoe je een kernoorlog kon overleven – bijvoorbeeld door onder een bankje te duiken als er een bom viel. Maar gerust? Dat voelde zich natuurlijk niemand. Dus kwamen er nucleaire bunkers, uitgerust met luchtdichte deuren, chemische filters en voedselvoorraden die bij lange na niet genoeg waren. “De bunkers laten niet zien hoe mensen konden overleven, maar hoe ze dachten te overleven,” legt Anderson uit. 

Tijdens de tours van Berliner Unterwelten verken je deze bittere waarheid die schuilgaat onder het moderne stadsleven. Vooral Tour 3 – Bunker, U-Bahn, Kalter Krieg brengt de Koude Oorlog voor een moment erg dichtbij. Je dwaalt door verborgen bunkers bij metrostation Gesundbrunnen en Pankstraße, plekken die ooit de bewoners hadden moeten beschermen tegen een dreiging die gelukkig nooit werkelijkheid werd.

Bescherming of illusie?

"Dagelijks lopen honderden mensen langs een groene deur in metrostation Gesundbrunnen zonder te weten dat daarachter een labyrint vol historie schuilgaat," zegt Elizabeth enthousiast. In deze tour leer je hoe de bunkers zijn gebouwd en ervaar je hoe benauwend de realiteit was. ‘Officieel’ was er plek voor tweeduizend mensen, maar bij twintig bezoekers voelt de ruimte al claustrofobisch. En hoewel een ventilatiesysteem aanwezig was, moest je die zelf bedienen. Kan je je voorstellen dat je zuurstof moet pompen terwijl tweeduizend mensen naast je staan? Oh, en nog een detail: buiten de bunker stond duidelijk vermeld dat de constructie níét ‘bomproof’ was. 

De tweede bunker van de tour ligt onder metrostation Pankstraße, gebouwd als multifunctioneel toevluchtsoord voor 4300 mensen. Het heeft stapelbedden in lange rijen, een noodziekenhuis met operatiekamers, en zelfs watervoorzieningen. Maar zelfs deze modernere bunker had zijn beperkingen. De deuren konden van binnenuit worden vergrendeld, wat betekende dat laatkomers simpelweg niet binnenkwamen. Een ander fascinerend detail: waar de overheid wél genoeg geld aan spendeerde was babykleding om hoop uit te stralen: “Hoe onmogelijk het ook leek om zoveel mensen in een bunker te krijgen, moest de situatie toch hoopvol ogen – en wat straalt meer optimisme uit dan baby’s?”

In 2010 werden bunkers bij Gesundbrunnen en Pankstraße onder historische bescherming geplaatst. De rondleidingen van de Berlin Underworlds, zoals Tour 3, brengen je letterlijk oog in oog met deze geschiedenis. En een paar praktische tips: boek vooruit, neem een jas mee en fotograferen is verboden.

Geisterbahnhöfe

De Berlijnse U-Bahn is veel meer dan een gewone metro; het is een iconisch stukje geschiedenis en een waar kunstwerk onder de stad. De naam "U-Bahn" komt van het Duitse "Untergrundbahn", wat de ondergrondse metro betekent, en echte Berlijners noemen het simpelweg "U" (uitgesproken als "oe"). 

Het metrostelsel van Berlijn, dat zijn eerste traject al in 1902 opende, heeft zich inmiddels uitgebreid tot 10 lijnen die meer dan 175 stations verbinden, goed voor ruim 150 kilometer spoor. Toch heeft de U-Bahn zijn meest bijzondere hoofdstukken geschreven tijdens de Koude Oorlog, toen de Berlijnse muur de stad in tweeën splitste. De noord-zuidlijn reed destijds langs de zogenaamde ‘Spookstations,’ ook wel de Geisterbahnhöfe, waar de trein zonder te stoppen doorheen reed terwijl de perrons bewaakt werden door gewapende soldaten. 

Deze stations waren verboden terrein, zowel voor het westen als het oosten, en waren op kaarten van Oost-Berlijn dan ook bewust weggelaten. Vandaag de dag kan je deze fascinerende geschiedenis zelf ervaren, bijvoorbeeld bij het station Nordbahnhof, waar een tentoonstelling je meeneemt in de bizarre tijd van de verdeelde stad, met oude foto’s, kaarten en filmbeelden. En vergeet niet goed rond te kijken tijdens je rit, want sommige stations, zoals Zoologischer Garten, hebben nog prachtige tegels met dierensilhouetten, terwijl stations als Wilmersdorfer Straße en Konstanzer Straße kleurrijke mozaïeken uit de jaren zeventig tonen. Met een Berlin AB-kaart (€3,50) kan je je helemaal onderdompelen in dit stukje Berlijnse geschiedenis. 

Berlijnse beats

In de tunnels van Berlijn leeft niet alleen geschiedenis, maar ook een diepe, dreunende baslijn. Net zoals Kingston bekendstaat om reggae en New York om hiphop, zo heeft Berlijn zijn techno – de elektronische soundtrack van vrijheid na de val van de Berlijnse Muur in 1989.

Na de hereniging van de stad begonnen jonge visionairs verlaten pakhuizen en krakende fabrieken in Oost-Berlijn om te toveren tot raveparadijzen. Wat begon als een rauwe undergroundbeweging, groeide uit tot een cultuurfenomeen dat wereldwijd bewondering oogst. Clubs zoalsTresor, verborgen in een voormalige kluis, en het mythischeBerghain, een tempel van techno gehuisvest in een oude elektriciteitscentrale, zijn nu legendarisch. Maar Berghain binnenkomen is een kunst op zich. De club staat wereldwijd bekend als de meest exclusieve club ter wereld. Elk weekend staan er honderd tot wel vijfhonderd man buiten de deur te wachten. Hier zijn geen gastenlijsten of omkooppraktijken: het draait om uitstraling, attitude, en een vleugje geluk – met het woord"Wilkommen"als ultieme beloning. 

In 2024 werd Berlijns technoscène door Unesco erkend als immaterieel erfgoed. Dimitri Hegemann, oprichter van Tresor, noemt techno het DNA van Berlijn: een creatieve kracht die na 03:30 uur pas écht tot leven komt. 

Meer lezen hoe je vanuit Berlijn met de nieuwe hogesnelheidstrein binnen acht uur naar Parijs kan? Lees het hier.

• Deel