Wat zeg je? In Zuid-Amerika gaan talen in rap tempo ten onder

Denk je aan Zuid-Amerika, dan denk je waarschijnlijk al snel aan de Spaanse of Portugese taal. Maar in een van de rijkste taalgebieden ter wereld is veel meer te horen. Althans, nu nog, want ze vergaan bij de vleet.

Met uitsterven bedreigd

Wereldwijd worden er zevenduizend talen gesproken. De komende eeuw verdwijnen daarvan naar verwachting zesduizend. Universele talen winnen steeds meer terrein. Dat het aantal gesproken talen in rap tempo achteruitgaat, is goed te zien in Zuid-Amerika. Veel oorspronkelijke talen worden hier met uitsterven bedreigd. Op een paar van de meest snel verdwijnende talen werpen wij een licht voor je: 

Tehuelche, Patagonië 

Spaans de originele taal van Argentinië? Zeker niet. In Patagonië spraken in 2000 nog zo'n vijfduizend mensen de oorspronkelijke taal Tehuelche. Dat is inmiddels wel anders. Rond 2017 waren daar nog slechts vier van over. De laatste moedertaalspreekster overleed in 2019. Nu proberen taalkundigen en antropologen doormiddel van geluidsopnames Tehuelche nieuw leven in te blazen. 

Het aantal sprekers van de taal begon rond 1500 al af te nemen. De Tehuelche-sprekenden begonnen de taal van hun buren, de Mapudungun, te gebruiken. Niet lang daarna, in 1536, grepen de Spanjaarden gewelddadig de macht en werd Spaans gedwongen de officiële taal. 

Pacahuara, Amazone 

Ook van de Pacahuara, die in het Amazonegebied van Bolivia leven, zijn velen de gelijknamige taal niet meer machtig. Door de komst van de rubberindustrie moesten de Pacahuara de taal van hun werkgever spreken en trok het volk uiteindelijk grotendeels weg uit het gebied. Hierdoor ging de taal langzaam verloren. Nog steeds leeft er een groep Pacahuara-sprekenden waarmee nooit contact is geweest in de Amazone. Het aantal wordt geschat op vier tot honderd. 

Guato, Brazilië 

Ook Brazilië kent ontzettend veel verschillende talen. Daar worden nog tussen de honderdzestig en honderdtachtig talen gesproken. De meeste daarvan echter door zeer weinig mensen, waardoor verwacht wordt dat ze snel uitsterven. Zoals de taal Guato, die door het gelijknamige volk wordt gesproken. In het zuidwesten van Brazilië leeft dit volk langs rivieren en staan bekend als kanovaarders. 

Door kolonisten die zich hier in de 16^e eeuw vestigden en ziektes zoals pokken meebrachten, overleed een groot deel van de bevolking. Vandaag de dag wordt het aantal sprekers van Guato geschat op vier. Door de taal te gebruiken op plaatselijke scholen wordt een poging gedaan de taal weer nieuw leven in te blazen.

Talen onderdrukt

Aan deze voorbeelden zijn de oorzaken van verdwijnende talen al een beetje af te leiden. Restanten van (neo)kolonialisme, maar ook globalisering en milieuschade zijn grote oorzaken. Vaak hangen deze met elkaar samen. Onderdrukking van oorspronkelijke bewoners en niet-genormaliseerde talen, zorgen voor het verdwijnen van steeds meer talen. 

Maar ook globalisering speelt een grote rol: culturen en talen beïnvloeden elkaar steeds meer en op grotere schaal. Verschillende bevolkingsgroepen spreiden uit over de hele wereld waardoor homogenisering plaats vindt, waarbij culturen (en dus talen) worden overgenomen door andere culturen.

Taalverbod

Voor de komst van Columbus werden er naar schatting vijftienhonderd talen gesproken op het zuidelijke continent van Amerika. Inheemse talen werden niet erkend door de centrale macht. Sindsdien ging het aantal oorspronkelijke talen hard achteruit. Mensen werden vaak verboden om in hun eigen taal te onderwijzen. Hierdoor kregen oorspronkelijke talen een negatieve status, wat nog steeds te merken is aan de vaak lage sociaaleconomische status van mensen uit deze bevolkingsgroepen.

Mondjesmaat

Taal is veranderlijk en tijdsgeboden. Ook in Nederland, want hier vergaan regionale talen ook langzaam. Lang was het op scholen verboden dialect te praten, werd thuis Algemeen Beschaafd Nederlands (ABN) geleerd en associeerden we spreken in dialect met een laag IQ. Bovendien bleven Nederlanders steeds minder vaak in hun woonplaats wonen, waardoor ze langzaam de band met hun lokale dialect verloren.

Tegengeluid 

Toch is er wel degelijk tegengeluid. Zo vergaan er dialecten maar ontstaan er ook weer nieuwe dialecten, bijvoorbeeld in een kerk of uit popmuziek. Ook kan het vastleggen van een taal in schrift helpen deze in leven te houden. Hoeveel talen er daadwerkelijk zullen verdwijnen is dus afhankelijk van de manier waarop er voor deze talen wordt gevochten. 

Talenknobbel 

Een bijzondere taal of dialect leren kan dus met wat tijd en moeite, mocht je je talenknobbel willen uitbreiden. Reis je binnenkort af naar Zuid-Amerika of wil je niet dat een bepaalde taal vergaat? Dan kan je het heft in eigen handen nemen. Op YouTube vind je video’s waar bijna verloren talen worden uitgelegd. Maar wil je het echt goed doen? Contacteer dan antropologen of taalkundige die gespecialiseerd zijn in het gebied waarvan jij de taal wil leren, en help mee als talenredder. 

Om een nieuwe taal te leren hoef je niet per se met je neus in de boeken. Probeer het eens op deze creatieve manieren.

• Deel