Tussen verval en veerkracht: hoe gaat het met het Great Barrier Reef?

Voor de First Nations is het een ‘teacher, provider and healer’. Voor wie er dagelijks werkt, een ‘mate of partner.’ Toch blijft het voor velen een plek ver van hier, waarvan wordt gezegd dat het voor een groot deel al dood is. De grote vraag is: klopt dat wel?

Doe je ogen dicht en maak een voorstelling van onze planeet. Wat zie je? Misschien denk je aan uitgestrekte continenten, groene bossen of zie je een wereldkaart vol landen. Maar het dominante beeld blijft vaak hetzelfde: de aarde, zwevend in een oneindige ruimte. En de kleur? Blauw. En dat is geen toeval, want onze planeet bestaat voor meer dan zeventig procent uit oceaan. Het is de oorsprong van al het leven en het kloppende hart van ons klimaatsysteem. Maar dat hart hapert. Alsof de oceaan een marathon aan het rennen is met dertig graden. Dat is niet alleen zwaar, maar ook nog eens levensgevaarlijk. En het meest zichtbare slachtoffer? Het koraal. Zo ook het grootste en meest iconische koraalrif ter wereld: the Great Barrier Reef. De vraag is niet langer of we de oceaan beschadigen, maar hoe we het nog kunnen herstellen. 

Wit, fel en bijna dood

Daarom zijn alle ogen gericht op de koraalriffen die de oceaan in leven houden. Hoewel de oceaanbodem voor slechts één procent uit koraal bestaat, huisvesten koraalriffen een kwart van al het zeeleven. Ze beschermen kusten, vormen kraamkamers voor jonge vispopulaties en houden ecosystemen in balans. Maar ze staan onder druk. Klimaatverandering veroorzaakt een steeds heftigere mix van stressfactoren zoals extreme hittegolven en regenbuien die het water verzoeten.

Eric Fisher, marinebioloog en biologiemanager voor GBR Biology, brengt zijn dagen door op een speciaal gebouwd ‘drijvend laboratorium’ in het hart van het koraalrif. Hij benadrukt meermaals: “Het rif heeft als grootste vijand klimaatverandering.” Dat is terug te zien in de massale koraalbleking: een stressreactie waarbij het koraal zijn algen verliest. Eigenlijk wordt hierdoor de nauwe samenwerking tussen de twee verbroken en verliest het koraal niet alleen zijn kleur, maar ook zijn energie. “Gebleekt koraal kan er soms heel mooi uitzien, maar als je weet waar je naar kijkt, besef je dat het geen gezonde gloed is; het is stress.” Sinds 1998 zijn er zeker acht grote bleaching events geweest. Dit houdt in dat in een korte tijd ontzettend veel koraal verbleekt en de sterftecijfers hoog zijn. Vooral 2015–2016 geldt als rampjaar: “Bijna het hele noordelijke deel van het rif, van Port Douglas tot Cape York, kreeg te maken met massale verbleking.” Na een korte pauze was het in 2022 weer raak en nu vindt weer een grootschalige bleking plaats in twee opeenvolgende jaren. Hoewel sommige delen tekenen van herstel tonen, heeft het koraalrif steeds minder tijd om volledig op adem te komen.

Maar bij vallen hoort?

Juist, opstaan. Het internet staat vol met alarmerende berichten als: “Negentig procent van het Great Barrier Reef is dood.” Maar hoe terecht is dat eigenlijk? Eric legt uit dat dit soort conclusies vaak gebaseerd zijn op kleine steekproeven die worden uitvergroot. “Het Great Barrier Reef is gigantisch, het bestaat uit meer dan drieduizend afzonderlijke riffen met miljoenen soorten,” zegt hij. “En het verandert voortdurend, wat het vrijwel onmogelijk maakt om als geheel te meten.” Hij geeft als voorbeeld: stel dat een onderzoeker elf koraalriffen onderzoekt en ziet dat acht ervan ernstige verbleking vertonen. Van die acht zijn er vier waar negentig procent van het koraal is gestorven. En deze informatie wordt vaak als krantenkop gebruikt, maar klopt niet. In werkelijkheid zou het in dit geval gaan om slechts 0,12 procent. Dus ja, het Great Barrier Reef staat onder druk, maar nee: het is niet dood. En zeker niet overal. 

Toerisme als reddingsboei

En daarvoor moeten we ons meer gaan focussen op onze band met de natuur. Meer dan twee miljoen mensen per jaar bezoeken het rif. En ja, dat brengt druk met zich mee, maar toerisme wordt daarom nauwlettend beheerd. “Het rif is een marine park met meerdere functies, en we streven ernaar om de duurzaamste vorm van toerisme toe te passen. Ons beheer wordt zelfs beschouwd als het best georganiseerde rifsysteem ter wereld.” Daarnaast ziet Eric bezoekers niet als druk maar als de allerbelangrijkste bron voor bewustwording. “Hoe kan je op iets verliefd worden als je het nog nooit hebt gezien?” Dat is de kracht van toerisme: “Mensen verbinden met de natuur op een manier die inspireert tot verandering.” Hij vindt dat het rif niet gepolitiseerd of gereduceerd moet worden tot ‘Het is dood’ of ‘Het gaat.’ “Het is er nu nog en we kunnen het gebruiken als hulpmiddel. Niet alleen om te laten zien wat er op het spel staat, maar ook om te laten zien dat we nog steeds een kans hebben om de planeet te beschermen.” 

“See it, love it, protect it”

Een win-winsituatie

Koraalriffen zijn eigenlijk de onderwaterversie van onze steden: dichtbevolkte knooppunten van leven, activiteit en interactie. Toch is er wereldwijd minder dan zeven procent van de oceaan beschermd. Gelukkig wordt de rijke biodiversiteit van the Great Barrier Reef wel voor een groot deel beschermd. Zo zijn er reservaten ingesteld waar toerisme en visserij verboden zijn. Beter bekend als no-take zones. Uit recent onderzoek in Science Advances blijkt dat bijna de helft van de gevangen koraalbaars afkomstig is uit deze beschermde zones. Hoe dat kan? Simpel: vissen die opgroeien in deze reservaten zwemmen uit naar gebieden waar wel gevist mag worden. Het resultaat? De visdichtheid in de no-take zones is twee tot drie keer zo hoog als in beviste gebieden. Dit laat zien: bescherming werkt. Niet alleen voor het koraalrif, maar ook voor de mensen die ervan leven. 

Koers houden of kapseizen

Ondanks de harde klappen van klimaatverandering heeft het koraalrif zijn ecosysteemfunctie niet verloren. Het ondersteunt nog steeds voortplanting van diverse soorten, er zijn gezonde vispopulaties en de rifsystemen blijven met elkaar verbonden. Om die functie te behouden, lanceerde de Australische overheid het Reef 2050 Long-Term Sustainability Plan: een langetermijnstrategie om het koraalrif te beschermen en zijn veerkracht te waarborgen. Ook Eric draagt zijn steentje bij. Hij richt zich op coral rubble: het puin van afgebroken of gestorven koraal dat zich ophoopt op de zeebodem. Onder de juiste omstandigheden kan dit dood materiaal een basis vormen voor nieuw leven. Hoe? Door stalen structuren met dit materiaal (Reef Stars) als een soort onderwater-lego in elkaar te klikken en op de zeebodem te verankeren rond plekken waar nog levend koraal voorkomt. En het werkt. In Indonesië groeide de koraalbedekking door deze methode in slechts twee jaar tot zeven keer zijn oorspronkelijke grootte. 

Maar de tijd dringt. “Klimaatverandering zorgt ervoor dat het koraalrif in een constante staat van herstel verkeert,” waarschuwt Eric. “Op een gegeven moment kan de druk gewoon te groot worden.” En wat eenmaal dood is, keert niet terug. 

Meer weten over de bescherming van de oceaan? Lees hier alles over koraalboerderijen onder water.

• Deel