Varosha: Van badplaats met Hollywoodsterren naar verlaten kustdorp

Het is begin jaren zeventig. Topmodel Brigitte Bardot ligt op een strandbed naast die van actrice Elizabeth Taylor. Ze proosten op het leven en kijken nietsvermoedend uit over de Middellandse Zee bij hun favoriete resort, niet wetende dat dit weleens de laatste keer kan zijn.

Waarom de laatste keer? 20 juli 1974 vallen Turkse troepen van de een op de andere dag Cyprus binnen. De aanleiding is een militaire staatsgreep door Cypriotische nationalisten vijf dagen eerder, gesteund door de Griekse junta. Ze eisen dat Cyprus onderdeel wordt van Griekenland. De Turkse regering is bang dat de Turkse minderheid die hier woont de dupe zal zijn van deze machtswisseling. De gevolgen zijn gigantisch, met ongeveer drieduizend doden en bijna tweehonderdvijftigduizend mensen die op de vlucht slaan. Veel van deze mensen hebben nooit naar hun huizen kunnen terugkeren. In Varosha, een voorstad van een van ’s werelds grootste badplaatsen Famagusta, zijn de grillen van die plotselinge oorlog goed te zien.

Gebroken ramen en roestende balkons

De straten van Varosha weerspiegelen de wanhoop die men gevoeld moet hebben tijdens de plotselinge invasie. Het feit dat alles is achtergelaten en bewaard is gebleven sinds de jaren zeventig, laat zien hoe ingrijpend deze oorlog is geweest. Moderne appartementengebouwen en winkels zijn dichtgetimmerd of verlaten zoals ze waren op de dag dat de inwoners vluchtten. Op sommige plekken zijn nog steeds kleding, meubels en persoonlijke bezittingen te zien, wat aantoont dat het leven hier abrupt werd verstoord.

Nog altijd is het daarom een bizarre gewaarwording om hier rond te lopen. De straten, waar de grootste Hollywoodsterren ter wereld elkaar uitnodigden op feestjes en waar glitter & glamour de boventoon voerde, zijn nu leeg. Het staat in schril contrast met het levendige verleden. Overal waar je kijkt, zie je vervallen gebouwen, waarvan sommige ooit luxe hotels en resorts waren. Gebroken ramen, roestende balkons en hardnekkige planten die als eeuwige gasten zijn ingetrokken in de verlaten megahotels. De kustlijn, die vroeger toeristen van over de hele wereld aantrok, heeft nog steeds prachtige zandstranden en kristalhelder water, maar blijft grotendeels leeg. De ooit zo drukke promenades zijn nu grotendeels verlaten.

Het is dit jaar vijftig jaar geleden dat de invasie op Cyprus het eiland voorgoed verdeelt. Gelegen aan de oostkust van het eiland, is Varosha onderdeel van Noord-Cyprus, oftewel: het Turkse deel van Cyprus. De grensovergangen tussen Noord-Cyprus en Cyprus worden hier nog altijd streng bewaakt. En niet alleen hier; deze lijn loopt ook dwars door de hoofdstad Nicosia, waarmee het de laatste, verdeelde hoofdstad van Europa is. Sinds 2003 zijn er grensovergangen geopend langs de grens, waardoor beperkt verkeer tussen het noorden en het zuiden mogelijk is. Maar de scheiding blijft.

De huiveringwekkende stilte en leegte geven de voorstad het gevoel van een spookstad, onaangetast door de tijd. Sinds de gedeeltelijke heropening van Famagusta in 2020 hebben bezoekers gratis toegang tot bepaalde delen. Mede daardoor trekt het inmiddels een andere, nieuwe soort toerist aan: de zogeheten urban explorer, iemand die verlaten plekken over de hele wereld bezoekt. Toch blijft een groot deel van het gebied ook voor hen verboden terrein. Wandelend langs de gesloten zones, die nog steeds worden bewaakt door het Turkse leger, bekruipt je het gevoel dat dit grensconflict misschien nooit opgelost gaat worden. Maar wat gebeurde er nou precies tijdens deze oorlog? Welke landen waren erbij betrokken?

De invasie van 1974

Maar dat de schending van de neutraliteit juist van binnenuit zou komen, zien ze dan niet aankomen. De spanningen tussen de Griekse en Turkse Cyprioten nemen toe in de jaren zestig; over en weer breken er gevechten uit. Begin jaren zeventig is de situatie op het eiland tot een hoogtepunt gekomen: de Cypriotische Nationale Garde pleegt op 15 juli 1974 een militaire staatsgreep. Ze worden gesteund door de Griekse junta, een militair regime dat sinds de staatsgreep van 1967 aan de macht is in Griekenland. Het doel van de staatsgreep is om de Cypriotische president, Aartsbisschop Makarios, af te zetten en het eiland te verenigen met Griekenland. Dit idee van eenwording met Griekenland staat dan bekend als ‘de Enosis’. Dit zorgt voor angst bij de Turkse Cyprioten; zij vrezen dat ze hun rechten verliezen onder een Griekse regering.

Een Turks antwoord volgt snel, namelijk al vijf dagen later. Operatie Atilla, een militaire invasie, gaat van start. Turkse troepen landen in het noorden van Cyprus en bezetten een deel van het eiland. Het Turkse leger rukt razendsnel op en al twee dagen later wordt een staakt-het-vuren afgeroepen. Intussen is het Verenigd Koninkrijk vooral druk bezig om de boel te sussen, maar dat gaat stroef. Britse diplomaten leiden de besprekingen en bieden opvang aan voor vluchtelingen in de Britse, militaire zones op het eiland en in het Verenigd Koninkrijk zelf.

Hoe komt de Groene Lijn op Cyprus tot stand?

Maar helaas, de vredesonderhandelingen mislukken en op 14 augustus starten de Turkse troepen een tweede offensief. Ze vechten weer twee dagen tot een nieuw staakt-het-vuren en hebben dan bijna veertig procent van het eiland in handen. Dit keer mengen de Verenigde Naties zich in het conflict, omdat gevreesd wordt voor een oplopende escalatie tussen twee NAVO-bondgenoten. Er wordt een bufferzone ingesteld, ook wel de Groene Lijn, die wordt bewaakt door de vredesmacht van de VN.

De invasie leidt in 1983 tot de oprichting van een door de Turkse regering gecontroleerde staat in Cyprus: de Turkse Republiek Noord-Cyprus (TRNC). Deze staat wordt alleen erkend door Turkije; internationaal wordt de Republiek Cyprus gezien als de legitieme regering van het hele eiland. Toch controleert Cyprus in de praktijk alleen het zuiden. Verschillende pogingen om het land te herenigen zijn de afgelopen decennia mislukt, en de politieke status van het eiland blijft onopgelost.

De toekomst van Cyprus

En hoewel de relaties tussen de Griekse en Turkse Cyprioten enigszins verbeterd zijn, blijven er spanningen. De aanwezigheid van Turkse troepen in het noorden, zoals in Varosha, is een eindeloos punt van discussie. Het gebrek aan uitzicht op een definitieve vredesregeling is daarnaast zout in de diepe wonden. Tussen 2020 en 2023 zijn er meerdere onderhandelingen op niets uitgelopen.

Een tweestatenoplossing lijkt de enige uitweg, maar ook daar is nog geen vooruitgang in geboekt. Er is zelfs sprake van lichte escalatie; in 2022 voegt Noord-Cyprus zich bij het gezelschap Organisatie van Turkse Staten (OTS). Zowel de Europese Unie als de regering van Cyprus veroordeelden deze actie, maar Noord-Cyprus houdt alsnog voet bij stuk. Het zal dus erg lang duren voordat we Famagusta weer in haar oude glorie zullen zien, als dat überhaupt ooit nog het geval zal zijn.

Meer badplaatsen waar de tijd stilstaat? In het Argentijnse Villa Epecuén heeft sinds 1985 niemand meer een duik genomen.

• Deel