Hasankeyf: van toeristische trekpleister naar verdronken stad
- Artikel
- 09 maa 2022
- 7 minuten leestijd
Een nachtmerrie. Heel anders kan je niet omschrijven wat inwoners van Hasankeyf overkwam. Door de bouw van een dam verloren ze hun woning en de plek waar hun families al generaties woonden. Maar ook archeologen kunnen wel huilen: deze Turkse stad was van enorme culturele waarde.
Oud-Hasankeyf
Een van de oudste nederzettingen van de mens: volgens archeologen is dit de beste manier om Hasankeyf te omschrijven. De stad ligt in het uiterste zuidoosten van Turkije en is met honderden eeuwenoude monumenten een van de meest cultuurrijke steden ter wereld.
Duizend door de mens gemaakte grotten, driehonderd middeleeuwse monumenten en een uniek ecosysteem aan de nabijgelegen rivier Tigris. Zowel archeologen als milieuactivisten waren van mening dat Hasankeyf enorm waardevol was. Wie een wandeling door de stad waagde, zag dit zelf: de oudste overgebleven brug van de middeleeuwen, tientallen beeldhouwwerken, eeuwenoude scholen en belangrijke heilige Moskeeën kwamen hier samen met imposante kalkstenen kliffen.
Twaalfduizend jaar lang was deze plek een thuis voor mensen. Vraag het een willekeurige (oud-)inwoner en de kans is groot dat de overgrootouders ook al in Hasankeyf woonden. Op deze plek vonden historici bewijs terug van eeuwenoude beschavingen. Zo hadden de Romeinen er een militaire basis, bekommerde Constantijn de Grote zich over het gebied en woonden Byzantijnen lange tijd in deze belangrijke stad.
Maar ook enkele jaren geleden leefde Hasankeyf nog volop. Op een zwoele zomeravond zag je tieners hangen aan de waterkant. Picknickkleden lagen op elke hoek van de Tigris en ontkomen aan de geur van aangestoken kolenbarbecues was onmogelijk. Duizenden reizigers bezochten de stad, wat ervoor zorgden dat Hasankeyf bruiste en bewoners geld verdienden.
Damplannen
Als je deze hangende tieners had verteld dat hun woonplaats een paar jaar later zou verdwijnen, dan hadden ze je misschien niet geloofd. Toch waren de plannen voor het bouwen van de Ilisu Dam zeker niet nieuw. Al jaren wilde de overheid deze gigantische constructie bouwen om mensen in Turkije van stroom te voorzien. Het land heeft weinig olie of gas in de grond. Daardoor is binnenlandse stroomopwekking een groot probleem. En dus bouwt de Turkse regering tientallen dammen om naar eigen zeggen te voldoen aan de energievraag.
Het gevolg van het in gebruik nemen van de Ilisu Dam? De stad zou langzaam maar zeker onder water verdwijnen. Zonde voor elke stad, maar Hasankeyf was zoveel meer dan gewoon een stad. Historici beweren dat het nog honderden jaren kon duren voor de volledige geschiedenis van de stad ontrafeld zou zijn. Schatten uit onder andere de Romeinse en Byzantijnse tijd zouden hier nog onder de grond zitten. Van munten tot beeldhouwwerken.
Vraagtekens en protesten
Toen de plannen van de Turkse overheid duidelijk werden, duurde het dan ook niet lang tot protesten de overhand namen. Bewoners kwamen op voor hun woning, archeologen voor de historische schatten en milieuactivisten voor de belangrijke ecologische rol die de Tigris heeft.
Internationaal werden er ook vraagtekens gezet bij de acties van de Turkse overheid. Het bouwen van een dam zorgt er namelijk voor dat Turkije de watertoevoer naar landen als Irak en Syrië beheert. In het verleden was met name Irak vaker de dupe van dit soort acties vanuit de Turkse of Iraanse overheid, met grote watertekorten voor de bevolking als gevolg. Velen vermoeden dan ook dat de dam in werkelijkheid niet moet zorgen voor energieopwekking en drinkwater, maar voor het versterken van de machtspositie.
Stijgend waterpeil
Ondanks protesten was het in 2018 dan toch echt zover: de Ilisu Dam was af en werd in gebruik genomen. Langzaam maar zeker steeg het waterpeil. Ondertussen bouwde de Turkse overheid een nieuwe stad met een zeer toepasselijke naam: Nieuw-Hasankeyf. Maar bewoners waren niet van plan om te vertrekken. De protesten gingen door en veel inwoners bleven in de stad. Volgens hen was de nieuwe woonplaats nog niet af en zou het simpelweg niet hetzelfde zijn.
Mensen maakten zich zorgen over hun inkomsten. Ze waren bang dat Nieuw-Hasankeyf niet zo mooi zou zijn als de oude versie en dus ook minder toeristen ging trekken. Toeristen waar ze erg afhankelijk van waren. Het lot van de winkels en restaurants hing ervan af.
De overheid beloofde echter dat belangrijke culturele schatten verplaatst zouden worden naar de nieuwe stad. Zo zou het toerisme niet afnemen. Daarnaast moest het nieuwe Hasankeyf een verbeterende versie zijn. Het leven en comfort van bewoners kon er dus alleen op vooruit gaan.
Valse beloften
Beloftes of niet: de ziel van Hasankeyf lijkt samen met de rest van de stad verdronken. Veel bewoners bleven zo lang ze konden, maar tegenwoordig torent enkel het vierduizend jaar oude kasteel aan de rand van de stad nog boven het water uit. Sommige daken zijn nog zichtbaar, maar de stad is totaal onbewoonbaar geworden. Ondanks protesten en verzet moesten de inwoners er toch aan geloven: ze verhuisden naar Nieuw-Hasankeyf.
Of die nieuwe versie een beetje op de oude lijkt? Niet bepaald. Hoewel de stad onder andere voorzien is van een bibliotheek, een school, een markt en honderden huizen, is het in werkelijk niet veel meer dan een zielloze betonnen constructie. Twee jaar na de verhuizing van de meeste inwoners is de stad nog altijd onafgemaakt. Veel inwoners hebben maar beperkt toegang tot water en elektriciteit: douchen zit er nauwelijks in. Ook zijn wegen nog niet af en is er van toerisme geen sprake.
Door de bouw van de dam en het onderlopen van hun thuis, is het leven op alle gebieden onzeker geworden voor de inwoners. Waar mensen eerst voldoende inkomsten hadden door bijvoorbeeld als gids te werken, moeten ze nu de eindjes aan elkaar knopen.
Niet alleen de bewoners van Hasankeyf werden overigens geraakt door het bouwen van de dam. Ook inwoners van omliggende dorpen dreigen hun woning kwijt te raken aan het nog altijd stijgende waterpeil. Volgens persbureau Reuters blijkt zelfs dat zo’n tachtigduizend mensen uit bijna tweehonderd omliggende dorpen moeten vrezen voor een gedwongen verhuizing.
Onderwatertoerisme
Sommige monumenten zijn verplaatst naar een plek op het droge, maar veel ging er verloren. Diverse culturele schatten waren simpelweg te kwetsbaar om te verhuizen. Om de terugloop van toerisme te compenseren zijn er verschillende initiatieven gestart. Zo kan je zwemmen boven de stad en zijn er ook boottours te boeken. Ook kan een boot je van de ene naar de andere kant brengen. Extra pijnlijk voor inwoners die naar de overkant moeten: zij varen over hun oude huizen en jeugdherinneringen naar hun nieuwe onafgemaakte woonplaats.
Een ander voorstel dat op tafel ligt, is onderwatertoerisme. Wellicht kan je in de toekomst dus duikend en zwemmend het oude historische Hasankeyf verkennen. Klinkt overigens mooier dan het in werkelijkheid is: volgens inwoners is het water bij lange na niet helder genoeg om iets van de oude stad te kunnen zien.
Google Maps
Ben je in de buurt en wil je naar Hasankeyf? Google Maps navigeert je nog gewoon naar de oude stad. Houd je ogen echter op de weg, want als je de aanwijzingen volgt, kom je uiteindelijk in het water terecht. De weg naar de oude stad is overigens ook helemaal niet afgezet. Uiteindelijk wordt het asfalt simpelweg vervangen door water.
Niet in de buurt, maar wel nieuwsgierig geworden? Met Google Streetview kan je nog gewoon over de oude hoofdweg van de stad wandelen. Met een internetcafé aan je linkerzijde, een groenteboer aan je rechterzijde en gezinnen die een hapje eten in de voortuin voelt het bitterzoet dat deze plek niet meer bestaat.
Ook in het verleden verdwenen dorpen onder water. Zoals deze Roemeense plekken, waar een akelig verhaal achter schuilt.
