Van walvisjacht tot walvistours: hoe staan de reuzen van de oceaan er nu voor?
- Artikel
- 03 dec 2021
- 8 minuten leestijd
Bijna iedereen kent ze wel: beelden van de walvisjacht. Beelden die niet snel van je netvlies verdwijnen. Ondertussen is de walvisjacht al bijna veertig jaar illegaal, maar hoe staan deze reuzen van de oceaan er eigenlijk voor? En hoe kan je op reis bijdragen aan hun bescherming?
Eeuwenoud omstreden
Het is een van de meest omstreden industrieën, maar zeker niet de jongste. Al in de prehistorie jaagden mensen op walvissen. Archeologische vondsten laten zien dat boeien, harpoenen en lijnen zo’n achtduizend jaar geleden al gebruikt werden om deze imposante dieren te vangen.
In deze tijd werden walvissen vooral voor eigen gewin gevangen, maar in de middeleeuwen werd de jacht ook commercieel. Al snel was er wereldwijd sprake van hevige concurrentie om de rijkste visgronden. Vooral door de komst van televisie en andere mediavormen werden mensen zich steeds bewuster van hoe uniek walvissen eigenlijk zijn. Men kon het leed dat deze dieren werd aangedaan nu met eigen ogen zien. Als gevolg kwamen mensen in opstand, werden actiegroepen opgericht en kwam de walvisvaart onder druk te staan.
Over en uit
Pas in 1986 was het dan eindelijk zover: commerciële walvisjacht werd verboden. En dit was hard nodig: al rond de jaren zestig waren veel walvissoorten namelijk op sterven na dood. Vandaag de dag mogen alleen zij wiens overleving afhankelijk is van de walvisjacht er nog aan meedoen, zoals de Inuït. Een andere uitzondering geldt voor de jacht op walvissen voor wetenschappelijke doeleinden.
Waar de meeste landen zich aan dit verbod houden, zijn er enkele uitzonderingen. Onder andere Japan, Noorwegen en IJsland lappen de regels aan hun laars en houden zich nog altijd bezig met walvisvaart. Japan doet dit onder de noemer van “wetenschappelijk onderzoek”, maar een rechter oordeelde in 2014 dat ze misbruik maken van deze uitzondering. IJsland stopte drie jaar geleden tijdelijk met het jagen op walvissen, maar dit biedt geen garantie voor de toekomst.
Terug van weggevist
De industriële walvisjacht kostte miljoenen walvissen het leven en veel soorten waren nagenoeg uitgestorven toen het verbod inging. Ook nu verloopt het herstel van sommige soorten nog erg moeilijk. Zo nam de populatie van de blauwe vinvis – het grootste dier op aarde – met negentig procent af sinds de commerciële walvisvaart. Zij worden erg oud en planten zich daarom traag voort. Het zal nog lang duren voordat deze populatie is hersteld.
Toch zijn de laatste signalen positief. In sommige gebieden herstelt de populatie van walvissen een stuk sneller. Zo waren er in de jaren vijftig nog maar vierhonderd bultruggen in het westelijk deel van de Atlantische Oceaan. Vandaag de dag zijn dit er meer dan twintigduizend. In sommige delen van de wereld kunnen we in 2030 weer op het oude niveau komen van voor de commerciële walvisvaart.
Zijn walvissen daarmee officieel gered? Nee. Klimaatverandering, voedselschaarste en vissersnetten zorgen ervoor dat het voor deze dieren nog steeds erg lastig is om te overleven. Of de populatie daadwerkelijk op het oude niveau zal komen, valt daardoor te betwisten.
Reuzen van de oceaan
Denk je aan een walvis, dan denk je waarschijnlijk aan een reusachtige vis. Toch vind je ze in alle soorten en maten. Maar liefst negentig soorten zwemmen door onze zeeën, rivieren en oceanen. Deze kan je onder verdelen in tandwalvissen en baleinwalvissen. Tandwalvissen zijn jagers, die door middel van geluid hun prooi opsporen. Vaak hebben zij een iets bescheidener formaat, zoals dolfijnen en orka’s. Baleinwalvissen zijn vaak enorm. Zij jagen niet echt, maar hebben simpelweg een filter in hun enorme bek die ervoor zorgt dat ze de juiste voeding binnenkrijgen. Bekende baleinwalvissen zijn de bultrug met een lengte van achttien meter en het grootste dier op aarde: de blauwe vinvis met een lengte van zo’n dertig meter.
Slimste vis van de schol
Toch is de lengte niet het enige dat walvissen bijzonder maakt. Met een groot lichaam, komen grote hersenen. In ieder geval bij deze dieren. Vanwege langdurige evolutie zijn deze zo ver ontwikkeld, dat ze op sommige onderdelen mensen overstijgen.
De hersenen van walvissen zijn vooral anders ontwikkeld. Waar mensen meer neuronen hebben – die we gebruiken voor informatieverwerking – hebben walvissen meer spindelcellen. Spindelcellen zijn de cellen die zorgen voor het voelen van emoties. Uit onderzoek blijkt zelfs dat sommige soorten, zoals bultruggen, orka’s en potvissen, drie keer meer spindelcellen hebben dan mensen. Dit zou dus kunnen betekenen dat bepaalde walvissen bijvoorbeeld een sterker gevoel van liefde of verdriet kunnen voelen dan mensen. Ook zou het mogelijk zijn dat ze zelfs emoties voelen die we ons helemaal niet voor kunnen stellen. Ga maar na wat miljoenen van deze dieren ervaarden toen ze met harpoenen werden opgejaagd.
Via ingewikkelde zangpatronen communiceren de dieren met elkaar. Onderzoek heeft zelfs uitgewezen dat bepaalde soorten elkaar via zangpatronen een naam geven. Deze zangpatronen werden zelfs gesignaleerd wanneer de walvis in kwestie niet aanwezig was. Ook roddelen is dus niet alleen menselijk. Een roddelrubriek in de oceaan starten was nooit een beter idee.
Poepende zuurstoftanks
Word je niet warm of koud van de gevoelens van walvissen? Ook voor jezelf is het behoorlijk belangrijk om de dieren te beschermen. Walvissen zijn de biologische pompen van de oceaan. Hun ontlasting zorgt ervoor dat onder andere fytoplankton wordt bemest en kan groeien. En dat is belangrijk. Fytoplankton is namelijk goed voor zo’n vijftig tot tachtig procent van de zuurstofproductie op aarde en slaat ook nog eens zo’n veertig procent van de geproduceerde C02 op.
Waar dit mee te vergelijken is? Zo’n vier keer het amazoneregenwoud. Zonder walvissen geen walvispoep en zonder walvispoep minder fytoplankton. En minder fytoplankton betekent minder zuurstof. Een simpele optelsom dus.
Toervisme
Dat we walvissen willen beschermen, betekent natuurlijk niet dat we niet willen genieten van hun aanwezigheid. Wie de kans krijgt om de imposante dieren te spotten, zal dit uiteraard niet laten. Ook ondernemers spelen hierop in. Waar walvissen te spotten zijn, vind je net zoveel organisaties die tours aanbieden om de dieren te bekijken.
Ondanks dat deze kijkpraktijken natuurlijk veel onschuldiger zijn dan de walvisjacht, betekent dit niet dat de dieren er geen last van ondervinden. Alleen als we kinderen hebben, pikken we het om vijf keer per nacht wakker gemaakt te worden. Voor walvissen is dit niet anders. Als zij dagelijks gestoord worden terwijl ze slapen of op zoek naar voedsel zijn, kan dit op lange termijn erg negatieve gevolgen hebben.
Aangezien walvissen met geluid communiceren en in sommige gevallen jagen, zijn ze erg gevoelig voor geluidsoverlast. De aanwezigheid van meerdere boten kan al zoveel onderwaterlawaai veroorzaken, dat walvissen van de veroorzaakte stress overlijden. Ook aanvaringen met boten komen helaas nog altijd voor.
Duurzaam gluren
Wil je op walvistour, dan is het dus extra belangrijk dat je het bedrijf zorgvuldig uitkiest. Zorg ervoor dat je ten eerste op walvisexpeditie gaat bij een organisatie die voldoet aan de internationale keurmerken. De certificaten hiervan vind je vaak op de website. Ook is het goed om te kijken naar de goede doelen of milieuorganisaties waarmee een bedrijf samenwerkt. Een andere goede graadmeter is het personeel dat op de boot staat. Is het personeel geschoold en hebben ze genoeg kennis van walvissen en de oceaan?
Met dank aan Visit North Iceland, Ocean Missions & North Sailing.
Dit soort organisaties hebben vaak een goede naam in de omgeving en het kan dan ook geen kwaad om te informeren bij een bewoner. Een van de plekken in Europa om walvissen te spotten, is Húsavík. Dit kleine dorp ligt aan de noordkust van IJsland en is een ware toegangspoort tot meer dan twintig walvissoorten. Vraag je hier aan een bewoner met welke organisatie je het best zo’n tour kan doen, dan zal de naam van North Sailing ongetwijfeld vallen.
Zij organiseren verschillende verantwoorde walvisexpedities, van drie uur tot zeven dagen. Hierin werken ze samen met Ocean Missions, een non-profit organisatie die zich inzet voor walvissen en het algemene leven in oceanen. Dit doen ze door middel van onderzoek, dataverzameling, scholing en het bestrijden van oceaanvervuiling.
Met dank aan Visit North Iceland, Ocean Missions & North Sailing.
Het absolute hoogtepunt van deze samenwerking is een expeditie van zeven dagen waarin je als reiziger kan deelnemen aan het onderzoek van Ocean Missions terwijl je langs prachtige natuurreservaten, fjorden, verlaten eilanden en grote populaties walvissen vaart. Hier kan je dus genieten van al het moois dat de poolcirkel biedt, terwijl je ook nog eens bijdraagt aan de bescherming van deze prachtige beesten. Wat wil je nog meer?
Meer informatie over deze poolcirkeltour? Op deze walvisexpeditie leef je als piraat en zeebioloog inéén.
