300 wilde apen heersen over Gibraltar, maar waar komen ze eigenlijk vandaan?

Gibraltar: een héél klein lapje Brits territorium dat vastzit aan Spanje. Een strategisch gebied, pal tegenover Marokko. Een plek van handel, toerisme én apen. Ja, dit is de enige Europese plek met wilde apen. En die kwamen er niet zomaar.

Het is eind achttiende eeuw. Gibraltar is al ruim zeventig jaar in handen van de Britten, die het schiereiland in het uiterste zuiden van Europa maar al te graag in handen houden. Maar deze strategische plek is populair — ook de Franssen en Spanjaarden hebben hun pijlen op Gibraltar gericht. Tijdens een gezamenlijke verrassingsaanval van deze landen gaat alles volgens plan, totdat ze worden opgemerkt door apen, die van boven op een rots op hen neerkijken. De dieren worden alert en beginnen lawaai te maken. En dat wordt weer door de Britten opgemerkt. Het gevolg? De eigenaren van het schiereiland kunnen de aanval afwenden. Gibraltar blijft in Britse handen. 

Het is niet voor niets dus dat de ruim driehonderd apen, berberapen om precies te zijn, op het schiereiland zo gekoesterd worden. Sterker nog: volgens een legende zal Gibraltar onder Britse vlag vallen zolang deze berberapen aanwezig zijn in het wild. Maar hoe kwamen ze eigenlijk terecht in het zuidelijkste puntje van ons continent? Want buiten deze kleine Europese staat, komt de berberaap alleen voor in het Atlasgebergte van Marokko en Algerije. 

In grote getalen

Tijdens het pleistoceen, een periode van ruim tweeënhalf miljoen tot zo’n twaalfduizend jaar geleden, waren apen waarschijnlijk in grote getalen aanwezig in Europa. Zelfs in Nederland zijn er op verschillende plekken overblijfselen gevonden van makaken — een apensoort waar ook de berberaap onder valt. Sommige miljoenen jaren oud, andere enkele honderdduizenden jaren. 

Lange tijd werd dan ook gedacht dat de apen op Gibraltar de laatste nakomelingen zijn van de oorspronkelijke apen uit Europa. Toch is deze theorie ondertussen ontkracht. Met de komst van de ijstijd nam de aanwezigheid van apen af en zo’n dertigduizend jaar geleden stierven alle makaken in Europa uit. De laatsten leefden in Spanje en Portugal, maar ook zij overleefden de ijstijd niet. 

Een gok van 700 jaar

Maar als apen uitstierven in Europa, hoe komen ze dan op de rots van Gibraltar terecht? Dat is precies wat wetenschappers zich ook afvragen. En nog altijd is er geen eenduidig antwoord. Waarschijnlijk heeft iemand de apen naar Gibraltar gebracht, maar wie en wanneer? Dat is onduidelijk. De meest genoemde theorie is dat de Moren, die tussen het jaar 711 en 1492 heersten in de regio, de apen van Noord-Afrika naar Europa brachten. Mogelijk werden ze toen als huisdieren verkocht aan inwoners en is de populatie van daaruit gegroeid en verwilderd. 

Ergens tussen het jaar 711 en 1492 dus. Een behoorlijk ruime gok. Feit is dat wetenschappers het simpelweg niet weten. Het enige schriftelijke bewijs dat ze wél hebben, is dat de berberapen al aanwezig waren toen de Britten in 1704 in Gibraltar arriveerden. 

Belangrijke inwoners

Hoe ze er ook kwamen, de apen zijn ongetwijfeld de meest gerespecteerde inwoners van Gibraltar. Vanaf het begin dat de Britten aan het roer stonden, was het verboden om de dieren dood te schieten. Sterker nog: de vroege bescherming van berberapen was de eerste vorm van natuurconservatie in het Britse Rijk. 

En die zorg namen de Britten serieus. Tussen 1915 en 1991 stonden de berberapen zelfs onder toezicht van het leger. Militairen hielden gegevens van de apen in een register bij, geboortes werden vermeld in de grootste regionale krant én het leger had een maandelijks budget voor fruit, groenten en noten. En dat was niet alles. Want was een aap ziek of gewond? Dan werd-ie naar het militair ziekenhuis gebracht, waar de dieren dezelfde behandeling kregen als dienstplichtigen. 

Of het aan het bijgeloof van de Britten lag of niet, ze deden er alles aan om de apenpopulatie op peil te houden. Toen er in 1942 nog maar enkele apen over waren, beval premier Winston Churchill dat de populatie onmiddellijk aangevuld moest worden. In het geheim werden apen weggehaald uit Marokko en Algerije en naar Gibraltar gebracht. 

Verschillende families

Lange tijd was het onduidelijk of de actie van Winston Churchill niet gewoon een, jawel, broodjeaapverhaal was. Tot 2005, toen wetenschappers er na DNA-onderzoek achter kwamen dat een deel van de apen DNA hadden dat verwant is aan berberapen in Marokko en Algerije. 

Het is dan ook niet zo dat de driehonderd apen één grote familie vormen. Er zijn zo’n zeven groepen die op verschillende plekken rond de Rots van Gibraltar leven. Tegenwoordig heeft niet het Britse leger, maar de regering van Gibraltar de conservatie van de dieren in handen. En ondanks dat ze officieel in het wild leven, worden ze dagelijks gevoerd en worden er gezondheidschecks en volkstellingen gedaan. 

Flinke boete

Ga je vanaf de stad met de kabelbaan naar de Rots van Gibraltar? Dan kan je waarschijnlijk niet om de rotsbewoners heen. De apen zijn gewend aan menselijke interactie en zullen je mogelijk benaderen of zelfs beklimmen. Toch blijven het wilde dieren en kunnen ze bijten of krabben als ze zich bedreigd of geïrriteerd voelen. 

Het is dan ook niet de bedoeling dat je de apen zelf benaderd, in de ogen aankijkt of je tanden laat zien. En het allerbelangrijkst? Je mag de apen absoluut niet voeren. Doe je dat wel? Dan kan je een boete tot vierduizend pond verwachten. 

Ondanks de strenge voorwaarden, is een bezoek aan de Rots van Gibraltar absoluut de moeite waard. En hoewel het onduidelijk hoe en wanneer de dieren hier arriveerden, is het zeker dat ze de komende tijd nog nergens heen gaan. 

Geen zin om naar grote hoogtes te stijgen? Deze Japanse sneeuwapen baden dagelijks in een hot spring. 

• Deel