Deze eilanden zijn door kernproeven van de Verenigde Staten nog altijd onbewoonbaar

‘Ah, Bikinibroek’. Je hoort het de voice-over van Spongebob al zeggen. Waarom deze zeewezens zo geflipt zijn? Het is gebaseerd op echte gebeurtenissen. Op de eilanden van de Bikini-atol testte de Verenigde Staten atoombommen uit, met gekmakende radiatie voor de dieren als gevolg.

Goed, eerst even de reisbrochure bekijken. De eilanden van de Bikini-atol behoren tot de Marshalleilanden. Wat een 'atol' is? Een eilandenkring die is gefundeerd op een koraalrif. De Marshalleilanden zijn populair bij duikers, aangezien het thuis is van een van de hoogste concentratie haaien ter wereld. Daarnaast maakt de grote hoeveelheid scheepswrakken die er ligt de archipel een bijzondere, mysterieuze plek om de diepe oceaan te ervaren. Maar wie zich begint af te vragen waar deze scheepswrakken vandaan komen, mag rekenen op een onbevredigend antwoord.

Over een mysterieuze onderwaterwereld gesproken: in Spongebob kan het guitige stelletje zeedieren volgens de makers met elkaar praten door de straling van kernproeven. De animatieserie is misschien niet helemaal representatief voor hoe het er onder water uitziet, maar de harde realiteit is dat dit idee niet helemaal uit het niets gegrepen is. Want waar de Marshalleilanden ogen als een paradijs, kan dat niet van elke atol gezegd worden. De onderwaterwereld werd hier tussen 1946 en 1958 flink blootgesteld aan straling en radiatie. Hoe? Maar liefst zevenenzestig kernproeven voerden de Verenigde Staten hier in twaalf jaar tijd uit. Een testlocatie waar Robbert J. Oppenheimer, de maker van de atoombom, sterk op tegen was vanwege de verwoesting van natuur en dieren die hierbij zou worden aangericht. 

Volksverhuizing

Het zou je als kleine eilandstaat midden in de Grote Oceaan maar gebeuren. Dacht je dat je met je afgelegen ligging ver verwijderd was van alle ellende die de Tweede Wereldoorlog teweegbracht, blijken de Verenigde Staten uitgerekend jouw eilandenarchipel geschikt te vinden om hun nieuwe bommen op te testen. De straling en het radioactieve afval hebben dan ook enorme gevolgen voor mens en natuur. Zodanig, dat de Bikini-atol tot op de dag van vandaag onbewoonbaar is. Maar waarom koos Amerika juist voor deze locatie?

Een tijdlijn. Al vanaf 1946 worden bewoners van de Bikini-atol gedwongen te vertrekken naar het nabijgelegen eiland Rongerik. Op de Bikini-atol gaat in datzelfde jaar nog ‘Operation Crossroads’ plaatsvinden. Wat die operatie inhoudt? Er wordt een complete scheepsvloot neergelegd in de oceaan en een atoombom op gegooid. Ze wilden weten wat de impact van een atoombom zou zijn op de oorlogsschepen die waren verouderd of buitgemaakt van de vijanden tijdens de Tweede Wereldoorlog. De conclusie van het onderzoek is vrij voorspelbaar: alles ging stuk.

Maar niet alleen de schepen leden onder de test. Het had ook enorme impact onder en boven water. Verstoring van het ecosysteem, koraalriffen die eraan gingen en radioactieve neerslag – om maar wat te noemen.

In onderstaande video zie je de beelden van Operation Crossroads. Als je goed kijkt, zie je de oorlogsschepen rondom de impact liggen:

Wanneer mogen we naar huis?

Intussen zit de bevolking op het eiland Rongerik te wachten tot ze terug mogen naar hun thuiseilanden. Maar wat blijkt? Door voedseltekorten en gezondheidsproblemen wordt een jaar later geconcludeerd dat dit eiland totaal onbewoonbaar is. De Amerikaanse regering plaatst de bevolking van Bikini-atol tijdelijk op het eiland Kwajalein, een Amerikaanse militaire basis. Een jaar later worden ze wéér verplaatst, dit keer naar het afgelegen eiland Kili. En nog altijd is de belofte daar dat ze terug zouden kunnen keren naar de Bikini-atol zodra het daar veilig is.

Maar dat gebeurt niet. Sterker nog, de Verenigde Staten voeren in 1954 de test ‘Bravo’ uit. Die blijkt veel krachtiger en schadelijker dan gedacht, met alle gevolgen van dien. En om alles nog een tandje erger te maken, wordt in de jaren zestig een wijdverspreide radiobesmetting geconstateerd tijdens een onderzoek van de bevolking die oorspronkelijk op de Bikini-atol woonde. De oorzaak? Een deel van de Bikini-bevolking mocht na 1968 om terugkeren, met de garantie van de Verenigde Staten dat het veilig genoeg zou moeten zijn. Maar je raadt het al: daar bleek niets van te kloppen. Al snel nadat ze terugkeerden naar de atol werd de bevolking ziek van de radioactieve neerslag, veroorzaakt door Operation Crossroads en andere kernproeven.

Uiteindelijk verspreiden de Bikinibewoners zich over alle Marshalleilanden die nog veilig zijn. In 2016 zijn er van de 5.400 overgebleven eilanders ongeveer de helft in Majuro gevestigd, bijna duizend in Kili, zo'n driehonderd in Ejit en driehonderdvijftig in andere eilanden binnen de Marshalleilanden. Zo'n 1.400 zijn uiteindelijk gemigreerd naar de Verenigde Staten en andere landen. De hoop op terugkeer naar de Bikini-atol is dan ook inmiddels compleet verdampt. 

In de jaren zeventig beseften de Verenigde Staten dat dit wel een beetje hun schuld was, dus komen ze met financiële compensatie en een schadevergoeding voor de inwoners. Uiteindelijk worden er 2000 gevallen van brandwonden tot aan haaruitval vergoed, wat neerkomt op een vergoeding van twee miljard dollar. Toch is dit volgens de inwoners nog altijd niet genoeg om alles te vergoeden. En om er nog een schepje bovenop te doen, stopten de Verenigde Staten vanaf 2009 met de compensatie.

Een groter gevaar

En hoewel de Verenigde Staten ondertussen geen schadevergoedingen meer betalen, is dat niet meer de grootste zorg van de Marshalleilanden. Naast de nasleep van nucleaire stoffen waar het gebied nog altijd mee te kampen heeft, is de stijgende zeespiegel de volgende wezenlijke bedreiging voor de archipel. Als laaggelegen eilanden lopen ze dan ook groot risico. De Marshalleilanden spannen zich daarom in voor erkenning van alle problemen waarmee ze te maken hebben en vragen geregeld aandacht voor klimaatverandering op internationaal niveau. Op deze manier proberen ze bewustzijn te creëren en hopen ze dat grote, internationale acties ondernomen kunnen worden.

En de Bikini-atol? Die is vandaag de dag nog altijd onbewoonbaar. Ondanks de inspanningen van de Marshallese regering en internationale organisaties om het atol te saneren en veilig te maken voor bewoning, zijn de aanwezige radioactieve stoffen nog steeds een bedreiging voor de gezondheid van mensen. Een schrijnend gevolg voor de oudere bevolking die hier geleefd heeft en nog altijd hoop hielden om terug te keren.

Een eiland dat op dezelfde manier te kampen heeft met de gevolgen van klimaatverandering is Tuvalu. Lees hier waarom het eiland in 2030 al dreigt te verdwijnen.

• Deel