Hoe twee Europese onderzoekers nazi’s ontvluchtten en liefde vonden in Mexico
- Artikel
- 01 jun 2023
- 5 minuten leestijd
Het is de droom van menig reiziger. Een verre reis maken, daar de liefde van je leven tegenkomen en samen oud worden in een ver land. Tegenwoordig hoor je zulke verhalen vaak voorbijkomen, maar in Mexico tijdens de Tweede Wereldoorlog?
In deelstaat Chiapas, in de zuidelijke ‘staart’ van Mexico, staat een huis hoog in de bergen van San Cristobal de las Casas. Casa Na Bolom, zo staat het aangegeven op de kaart en geschreven op de voorgevel van het huidige museum aan de rand van het stadscentrum. Het is een woordspeling op de achternaam ‘Blom’ van het stel en de Maya-vertaling van een jaguar, ‘Balam’, een van de meest heilige dieren van de Maya’s. Vrij vertaald dus ‘het huis van de jaguar’.
Die woordspeling is niet voor niets. De gedeelde interesse in de Mayacultuur is namelijk de reden dat de twee elkaar ontmoeten. Hij archeoloog, zij cultureel-antropoloog en journalist. Opmerkelijk hieraan? Ze zijn allebei niet in Mexico geboren. Frans Blom (1893) komt uit Denemarken en Trudy Duby (1901) is een Zwitsers-Duitse.
Gearresteerd door de nazi’s
Het jaar is 1942 als de wereld verstrikt is in de grillen van de oorlog en hun paden voor het eerst kruisen. Frans is al jaren geleden naar Mexico geëmigreerd en ontspringt zo de dans van het naziregime, maar voor Trudy is het een heel ander verhaal.
Ze woont in Duitsland en schrijft in de jaren ’20 en ’30 negatief over nazi’s in Zwitserse kranten. In 1939 wordt ze gearresteerd en terug naar Zwitserland gestuurd. In 1940 wil ze Europa verlaten. Haar plan is aanvankelijk om naar New York te vertrekken, maar ze verandert haar plannen als de Mexicaanse overheid de deuren wagenwijd openzet voor Europese joden, artiesten, journalisten en andere vluchtelingen.
Een gedeelde interesse
Trudy had zich nog niet verdiept in de Mayacultuur totdat ze op de boot naar Mexico geïnspireerd raakte door een boek over de Lacandon Maya, een groep binnen de Maya die tot dat moment nog nooit eerder in aanraking kwam met Europeanen. Haar nieuwe doel? Verslag doen van deze bevolkingsgroep en ze fotograferen. Zo gezegd zo gedaan; als ze aankomt reist ze na een paar jaar werken voor de overheid af naar Palenque, een van de plekken waar de Maya’s leefden.
Frans is intussen een gerenommeerd archeoloog. Hij gaf eerder al les aan universiteiten in de Verenigde Staten en is al vanaf 1922 in Mexico bezig met archeologische opgravingen. De nog onontdekte tempelcomplexen bij Palenque in Mexico en bij Uaxactun in Guatemala worden mede dankzij Frans Blom voor de hele wereld aan het daglicht gebracht.
Huisje boompje beestje
Frans is dus vaak bij de tempels van Palenque te vinden en ja, als dan opeens de verschijning Trudy voor zijn neus staat, weet hij dat hij zo’n kans niet snel meer zal krijgen tussen de vervallen tempels en Maya-mummies. Het klikt meteen en de twee beginnen veel met elkaar op te trekken. Het resultaat? In 1951 stappen ze samen in het huwelijksbootje en kopen ze een groot, neokoloniaal huis aan de rand van de stad van San Cristóbal de las Casas. Een ideale uitvalsbasis dichtbij Palenque en andere interessante archeologische plekken.
Het huis uit 1891 is erg vervallen, dus moet er flink wat worden opgeknapt. Daarnaast is het wel heel erg groot en een geldboom groeit er niet in de prachtige binnenplaats. Dus om de renovaties en de uitgaven die nodig zijn voor de wetenschap te kunnen betalen, gooien ze de deuren open voor reizigers en wetenschappers. Het wordt daarmee een soort van B&B. ‘Ik Vertrek’ avant la lettre, dus.
Tot de dood ons scheidt
Lang en gelukkig? Dat helaas niet. Hoewel de twee ongetwijfeld gelukkige tijden kenden, is het maar van vrij korte duur. In 1963 sterft Frans namelijk al op zeventigjarige leeftijd. Trudy blijft achter en zal niet meer trouwen.
Maar in eenzaamheid verpieteren zit er voor haar niet in. Ze blijft gasten ontvangen en zich inzetten voor de Mayacultuur. In de laatste fase van haar leven focust ze zich op cultuur- en natuurbehoud. Ze maakt zich zorgen om hoe de moderne mens omgaat met het oerwoud en al in 1975 schreef ze in haar noodkreet ‘Het oerwoud staat in brand’, het volgende:
“Als de mens doorgaat met het misbruiken van de planeet zoals we nu doen, dan zullen de effecten daarvan in de nabije toekomst vele malen erger zijn dan wat een atoombom kan aanrichten.”
In 1993 sterft ook Trudy, waarmee het bijzondere liefdesverhaal nu echt tot een einde komt. Het liefdesnest is nu een onderzoekscentrum, museum en hotel dat gerund wordt door de non-profit Asociación Cultural Na Bolom. Deze organisatie zet zich in de naam van het stel in voor het cultuurbehoud van de Maya’s en natuurbehoud voor het gebied waar de laatst overgeblevenen in leven.
Het huis is een bijzondere nalatenschap van het stel en blijft tot op de dag van vandaag open voor reizigers. En of je er nou wil overnachten of gewoon een kijkje nemen, je bent er al voor een schappelijk prijsje welkom.
Nieuwsgierig geraakt naar de Maya’s? Lees hier hoe je de bekendste Mayaplekken in Belize en Guatemala in een rondreis van twee weken ziet.