El Niño is terug en voorspelt een wereldwijd rampjaar

Overstromingen in droge gebieden, extreme droogte op tropische plekken en verwoestende bosbranden. Meteologen weten het zeker: El Niño komt dit jaar terug. Maar wat is dit eigenlijk voor weerfenomeen? En wat betekent het voor ons?

Kerstkind 

Het is december. Peru bereidt zich voor op het kerstfeest, dat uitgebreid gevierd wordt in het land. Maar niet de vissers. De laatste weken warmt het normaal ijskoude water voor de kust flink op. En dus dringt de tijd: een warme zee betekent geen visvangst en dus een kerstavond zonder eten.

Het opwarmen van de zee is geen onbekend fenomeen voor vissers in Peru en omstreken. Eens in de twee tot zeven jaar is het raak in de maand december. En omdat het rond de feestdagen gebeurt, gaven ze het de naam El Niño, oftewel: het kerstkind. Maar ondanks dat het gelinkt wordt aan de feestdagen, is het absoluut geen cadeautje voor de visserij. Het fenomeen betekent het einde van het visseizoen. 

Mysterie voor meteologen

Het klinkt allemaal een beetje vaag. En dat is het ook. Meteologen snappen nog steeds niet waarom El Niño eens in de paar jaar om de hoek komt kijken. Wel weten ze waar die opwarming vandaan komt. Heel simpel uitgelegd komt het door het afzwakken van de passaatwind, die van de westkust van Amerika naar Zuidoost-Azië waait. En omdat de wind minder sterk is, krijgt het warmere water voor de kust van Azië de kans om naar de Amerikaanse continenten te stromen. Het gevolg? De hele Stille Oceaan wordt warmer. 

We spreken van El Niño als de gemiddelde temperatuur van de Stille Oceaan rond de evenaar een halve graad stijgt ten opzichte van de normale temperatuur. Maar in sommige gevallen is er sprake van een veel grotere stijging, waarbij de temperatuur tot ruim boven de twee graden stijgt. Begin jaren ‘80, eind jaren ‘90 én in 2016 was dit het geval. En 2024? Dat kan ook zomaar zo’n jaar worden. Met veel heftigere gevolgen dan alleen een slechte visvangst van dien. 

Ramspoed in vijf continenten 

We beginnen even met een positieve noot. El Niño zorgt er namelijk voor dat de Atlantische Oceaan en het Caribisch gebied door minder orkanen worden getroffen. En voor de koukleumen in Canada en het noorden van de Verenigde Staten is er ook goed nieuws: zij kunnen een iets zachtere winter verwachten. 

Maar helaas kunnen we de positiviteitsjunkies niet meer geven. Want het weerfenomeen heeft vooral vreselijke gevolgen voor grote delen van de wereld. Waar orkanen in het Caribisch gebied uitblijven, wordt Azië juist getroffen door meer cyclonen. De normaal droge gebieden in het westen van Zuid- en Noord-Amerika worden tijdens El Niño vaak getroffen door extreme regenval. En aangezien de grond er kurkdroog is, ontstaan er vaak dodelijke overstromingen en modderlawines. 

Kijk je naar de andere kant van de oceaan? Dan krijgt het normaal zo vochtige gebied in Zuidoost-Azië juist te maken met extreme droogte, met misoogsten tot gevolg. En verder naar het zuiden kampt Australië meestal met verwoestende bosbranden. Je kent de beelden van de gevangen koalaberen in vuurzeeën vast nog wel uit de ‘milde’ El Niño van 2019. Tot slot komt ook Afrika er niet zonder kleerscheuren vanaf: bij eerdere El Niños werd het getroffen door extreme droogte. In het toch al zo geplaagde continent hangt daardoor miljoenen mensen acute hongersnood boven het hoofd. 

Boven de 1,5 grens

Zoals zo vaak is er één continent dat de dans ontspringt: Europa. Waar de gevolgen in vijf continenten desastreus kunnen zijn, krijgen we hier enkel de restjes. El Niño leidt meestal tot wat nattere winters in Zuid-Europa en wat koudere en drogere winters in Noord-Europa. Voor Nederland heeft El Niño bijna geen gevolgen, op mogelijk een iets natter voorjaar na. 

Toch wil dat niet zeggen dat we er niets van merken. Zo zorgde de ‘Super El Niño’ van 2016 ervoor dat grote delen koraal uitstierven, wat wereldwijd gevolgen heeft voor het ecosysteem. De toch al snel opwarmende aarde kan door El Niño in 2024 een extra zetje krijgen. Het Europese klimaatsattelietprogramma Copernicus maakte laatst bekend dat juni 2023 wereldwijd gemiddeld 1,46 graad warmer was dan de gemiddelde maand juni voordat de mens de opwarming van de aarde op gang bracht. Akelig dicht bij de 1,5 graad dus, die de internationale gemeenschap in Parijs afsprak als absolute grens. Mogelijk gaat het jaar 2024 met behulp van El Niño al over die 1,5 graad. Een verontrustend kijkje in de toekomst dus. 

La Niña 

Je hebt er waarschijnlijk niks van gemerkt, maar de laatste drie jaar was er sprake van La Niña. Dat is eigenlijk de tegenhanger van El Niño, waarbij de Stille Oceaan juist kouder is dan normaal. Dat weerfenomeen zou er dus voor moeten zorgen dat de temperatuur op aarde wat zakt. Toch vielen de afgelopen drie jaren allemaal in de top zeven van heetste jaren ooit gemeten. En waar La Niña dus nog als airco diende, werkt El Niño als een kachel in een toch al snikhete kamer. Ondanks dat het fenomeen zelf niets met klimaatverandering te maken heeft, gaat het dus wel degelijk bijdragen aan de opwarming. 

Door klimaatverandering in combinatie met El Niño was 2016 het heetste jaar ooit. Miljoenen mensen waren in acute hongersnood en honderdduizenden verloren hun huis door bosbranden en overstromingen. Alles wijst er volgens meteologen op dat 2024 nóg warmer gaat worden. Klimaatwetenschappers zullen met afschuw vooruitkijken naar het komende jaar. Net als de miljoenen mensen en dieren die in acuut levensgevaar dreigen te komen. Kortom: El Niño is als een kerstcadeau dat we niet willen, maar ook niet kunnen retourneren. 

De Stille Oceaan huisvest niet alleen El Niño: het is de oceaan waar tijdreizen letterlijk mogelijk is.

• Deel